How Do You Solve a Problem Like the World in 1794

N.B. 1794 is een van onze Vakantiegelukboeken. Lees ook een fragment uit het boek, en een fragment, een bespreking en Post-Oostenbrinks toelichting op 1793.

Achttiende-eeuws Stockholm in onscherpe foto’s

Vertalen en vertellen, het lijken twee verschillende dingen, maar ik denk dat een schrijver en een vertaler meer op elkaar lijken dan je zo in eerste instantie denkt.

Een schrijver heeft te maken met de uitdaging dat hij of zij het plot moet uitwerken om er een goed lopend verhaal van te maken. Een vertaler kan dat deel overslaan, maar ik heb andere uitdagingen. Zo ben ik bijvoorbeeld nog nooit in Stockholm geweest en had ik bovendien te maken in zowel 1793 als 1794 met een stad die niet meer bestaat. Niklas Natt och Dag woont in Stockholm en veel dingen daar zijn voor hem dus heel vanzelfsprekend, maar ik moest het voor de Nederlandse lezers zo omschrijven dat ze zich een beeld van de stad konden vormen, zonder dat het krampachtig of nep overkwam.

Ik had tijdens het vertalen helaas geen tijd om naar Stockholm af te reizen om musea te bezoeken voor informatie over die periode en alle vragen waar ik mee zat, daar was gewoon geen tijd voor, dus ik moest het doen met de dingen die ik op internet kon vinden. Kaarten, plattegronden, schilderijen, beschrijvingen, tekeningen en hier en daar een stokoude, onscherpe foto. Sommige straten bestaan nog, godzijdank, al houdt het niet over. Als er in het boek bepaalde objecten in de omgeving worden beschreven, zoals een standbeeld of een ander voorwerp op een plein en er bestond toevallig van dat standbeeld een foto, dan was ik al een heel eind.  Verder moest ik het vooral hebben van mijn inlevingsvermogen.

Tussen vertalen en vertellen

Als vertaler moet ik daarnaast niet door de ogen van de schrijver naar het verhaal kijken, ik moest ook in de huid kruipen de voor mij persoonlijk drie belangrijkste personages uit het boek: Cardell, Winge en Anna Stina. Proberen de omgeving door hun ogen te zien en dan voorkomen dat mijn fantasie met mij op de loop ging. De balans vinden tussen vertalen en vertellen. De lezer aan de hand meenemen door het verhaal, maar genoeg aan zijn of haar verbeelding overlaten. Want het moest voor alles wel geloofwaardig zijn. Walgelijk, vreselijk, goor, maar geloofwaardig.

Meedogenloos vertalen

Het viel ook niet mee om in 1794 de kolonie St. Bartholomeus tot leven wekken met alle gruwelijkheden van de slavernij. De omschrijving van dat eiland kostte me flink wat hoofdbrekens, want er is bar weinig te vinden op internet. Op die momenten kwam mijn fantasie me mooi van pas, doordat ik met mijn ogen dicht me probeerde voor te stellen hoe die twee jongens te paard over de heuvels van St. Bartholomeus rijden of door de straten van de stad lopen.

Het moeilijkst was het vertalen van hoe de tot slaaf gemaakte Afrikanen werden behandeld; die beschrijvingen waren tamelijk afschuwelijk. Het viel niet mee om dat te vertalen, want het deed me wel wat; vooral het deel over de kapitein in de herberg, hoe hij zijn ‘last’ overboord gooit omdat ze tekort aan drinkwater en voedsel hebben. Het is al confronterend als je het leest, als je het moet vertalen komt het op een andere manier hard binnen, omdat je nog dichter op het verhaal, op de taal zit. Dat betekent dat ik wat dat betreft even meedogenloos te werk moet gaan als Niklas Natt och Dag toen hij het verhaal schreef. Schrijver en vertaler mogen wat dat betreft geen genade voor de lezer kennen. Ik probeer op die momenten als vertaler afstand nemen van wat er in het verhaal gebeurt, ik mag me gewoon niet laten meeslepen. Afstand bewaren en toch dichtbij genoeg komen om de lezer hetzelfde gevoel te geven als dat ik had toen ik het las, dat is mijn doel.

Als ik een ding heb geleerd van het vertalen van deze twee boeken van Niklas Natt och Dag, dan is het dat de wreedheid van de mens geen grenzen kent en dat het van belang is om dat aan de lezers over te brengen. Ik kan wat dat betreft niet wachten op 1795, al moet ik eerlijk bekennen dat ik ook een beetje huiverig ben voor wat hij nu weer zal bedenken aan narigheden. In de herfst van 2021 zullen we het weten…

Lammie Post-Oostenbrink vertaalt uit het Zweeds, Deens en Noors. Ze vertaalde onder meer werk van Yahya Hassan, Maja Lunde [lees haar toelichting op Athenaeum.nl] en Carsten Jensen.