Koele limonade en fluwelen pantoffeltjes: over het vertalen van Joseph Roths Radetzkymars

N.B. Eerder publiceerden we voor uit Radetzkymars. Lees ook Jerker Spits' bespreking van Elke vriendschap met mij is verderfelijk en een voorpublicatie daaruit. Eerder bespraken we Joseph Roths Waar het me slecht gaat is mijn vaderland en Spoken in Moskou en publiceerden wij voor uit De buste van de keizer en Vlucht zonder einde. Ten slotte lichtten vertalers Elly Schippers & Janneke van der Meulen de laatste zin van De buste van de keizer toe.

Radetzkymars is veel meer dan een roman ‘over de ondergang van de Oostenrijks-Hongaarse monarchie, verteld aan de hand van de familie Trotta’, zoals de samenvatting op de achterflap vermeldt. Het is ook een verhaal over vriendschap, liefde en erotiek, en de taal van Joseph Roth is bij momenten onweerstaanbaar sensueel. Zijn literaire meesterschap is bekend en het is altijd een plezier om zijn teksten te vertalen, maar bij Radetzkymars zat ik vaker dan anders met een brede glimlach achter het scherm. Het was puur meegenieten met Roth, wanneer hij wellustige verleidingscènes schildert in een nachtelijke treincoupé, achter het gesloten gordijn van een Weense operaloge of in het bordeel van Tante Resi waar de militairen op ‘liefdesmanoeuvre’ zijn. De erotische Werdegang van Carl Joseph Trotta, de jongste telg van het geslacht, begint op een zwoele zondagmiddag, wanneer hij een bezoekje wil brengen aan wachtmeester Slama, een vriend van zijn vader. Hij klopt en trekt aan de bel, maar niemand verschijnt. Tot er ineens een raam opengaat, mevrouw Slama zich over de geraniums buigt, ‘de kleine Trotta’ ziet staan en hem toeroept: ‘Ik kom!’ Ze besprenkelt zich snel met een drupje parfum voor ze de deur opendoet en laat hem plaatsnemen in de warme veranda. Er hangt iets broeierigs in de lucht:

Frau Slama holte kühle Limonaden, sie trank zierliche Schlückchen, hielt den kleinen Finger gespreizt und ein Bein übers andere geschlagen. Sie saß neben Carl Joseph und ihm zugewandt und wippte mit einem Fuß, der in einem rotsamtenen Pantoffel gefangen war, nackt, ohne Strumpf.

Om de aandacht bij de zaak te houden, heb ik in de vertaling het sprongetje dat Roth hier maakt weggemoffeld: mevrouw Slama gaat niet eerst ergens limonade vandaan halen, maar schenkt die meteen in. De limonade is ‘kühl’, ze drinkt ‘zierlich’, adjectieven die de sensatie versterken en in het Nederlands hun klank en kleur behouden: ‘koel’ en ‘sierlijk’. Het woordje ‘nackt’ aan het einde van dit citaat, zou je als ‘bloot’ kunnen vertalen, maar ‘naakt’ is verrassender, prikkelender, en allitereert met de herhaling van de a’s net als in het Duits.

Radetzkymars is niet voor niets verschillende keren verfilmd: Roth schrijft beeldend alsof het een filmscenario is. Ik zie het vingertje van mevrouw Slama omhoog gaan en haar voet op een neer wippen. Verkleinwoorden zijn in het Duits minder gebruikelijk dan in het Nederlands en Roth is er heel zuinig mee. Maar de Schlückchen, kleine slokjes, geven aan dat het sierlijke hier wel mag worden aangezet en dat de Pantoffel wordt in het Nederlandse een pantoffeltje mag worden.

En zo kom ik tot dit resultaat:

Mevrouw Slama schonk een koel glas limonade in, ze dronk met elegante teugjes, ze stak haar pink omhoog en sloeg haar benen over elkaar. Ze zat naast Carl Joseph en terwijl ze hem aankeek wipte ze met een voet die gevangenzat in een roodfluwelen pantoffeltje, naakt, zonder kous.

Voor een vertaler is het een geschenk wanneer een boek zo mooi wordt uitgegeven als deze Radetzkymars. En om te weten dat Carl Joseph weldra ‘als een machteloos geketende’ in de armen van mevrouw Slama zal liggen, volstaat het te kijken naar de blik in haar ogen als ze voor de spiegel staat en een drupje van haar verleidelijk fris geurende resedaparfum opdoet.

Els Snick vertaalde uit het Duits veel werk van Joseph Roth, en verder van onder anderen Pascal Mercier, Katja Lange-Müller en Norbert Gstrein.