Over Audre Lordes Sister Outsider, vertaald door Jenny Mijnhijmer

N.B. Lees bij ons ook een fragment uit de bundel.

Toen ik werd gevraagd door Ebissé Rouw en Neske Beks of ik de verzamelde essays van Audre Lorde in Sister Outsider wilde vertalen voor uitgeverij Pluim was ik tegelijkertijd vereerd en geïntimideerd. Ik ken het werk van Audre Lorde uit mijn studietijd en weet hoe belangrijk zij was als activist, docent en schrijver. Audre Lorde laafde zich volgens mij aan dezelfde creatieve en wetenschappelijke bron waar ook schrijfsters als Gloria Wekker, Astrid Roemer en Alice Walker uit putten: de intellectuele vervreemding van sterke, Zwarte, queer vrouwen van hun culturele achterban aan de ene kant, en aan de andere kant het continu moeten bevechten van hun plek binnen een wit feministisch bolwerk in het patriarchaat waardoor ze altijd de buitenstaander blijven.

Audre Lorde vertalen is een klus. Haar rijke ritmiek, symboliek en poëtisch-cryptische omschrijvingen zijn uitdagend om te vertalen. Ik heb geprobeerd te luisteren naar de muziek van elke zin. Soms kon ik die vangen in de vertaling maar vaak ook moest ik zoeken naar een hertaling in het Nederlands die de kern van wat ze wilde overbrengen het dichtste naderde. Ik merkte tijdens het vertalen dat het moeilijk was om de compactheid van haar essays vast te houden. Vaak had ik meer woorden nodig dan Audre had gebruikt in het Engels; haar kernachtige uitleg van een situatie werd meer beschrijvend in vertaling.

Een uitzondering hierop was haar meest bekende citaat: ‘The Master’s Tools Will Never Dismantle the Master’s House’ uit het gelijknamige essay.

For the master's tools will never dismantle the master's house. They may allow us temporarily to beat him at his own game, but they will never enable us to bring about genuine change. And this fact is only threatening to those women who still define the master's house as their only source of support. Poor women and women of Color know there is a difference between the daily manifestations of marital slavery and prostitution because it is our daughters who line 42nd Street.

Ik heb eerst gezocht naar een vertaling van de kern van haar boodschap; een systeem ontmantelen is onmogelijk als je binnen de parameters van datzelfde systeem blijft. Maar de basale betekenis dekt de lading van hoe ze het heeft opgeschreven totaal niet. De herhaling van het woord master voegt connotaties van ras toe aan het discours door de beladen geschiedenis van het woord master/ massa in de Afro-Amerikaanse context. Het Engelse woord tools heeft een seksuele ondertoon die het woord gereedschap mist.

Het woord dismantle heb ik in eerste instantie vertaald als slopen. Maar uiteindelijk is het afbreken geworden omdat daarin impliciet ook opbouw verscholen zit. En Audre was een positief mens ondanks al het leed dat het universum op haar afstuurde.

De uiteindelijke vertaling van het citaat heb ik dicht bij de oorsprong gehouden:

Het gereedschap van de meester zal het huis van de meester nooit afbreken.

Ik denk dat ik zo het ritme en de associatieve referentie naar tot-slaaf-gemaakte mensen het dichtst heb benaderd. Maar de poëzie van het origineel is ietwat verloren gegaan in de vertaling. Het was hard werken en mijn hersens knarsten soms maar het was, en is, nog steeds een eer dat ik Audre Lorde heb mogen vertalen.

Jenny Mijnhijmer was vijf jaar lid van de commissie Theater bij de Raad voor Cultuur, heeft geadviseerd voor het Amsterdams Fonds voor de Kunst en de commissie Culturele Activiteiten Den Haag. Ze was ook jarenlang adviseur en inleider bij het Mediafonds Momenteel is ze secretaris theater bij het Fonds Podiumkunsten. Mijnhijmer studeerde Engelse Literatuur en Letterkunde aan de Rijksuniversiteit in Leiden. Zij heeft veel vertaald voor theater en film. Maar ook heeft zij de biografie van Esther Vergeer Fierce and Vulnerable, vertaald voor de internationale markt. Sister Outsider is haar eerste grote literaire vertaling.