Traditioneel en eigenzinnig is D.H. Lawrence’ Kangoeroe, vertaald door Barbara de Lange

N.B. Lees ook een fragment uit de roman op Athenaeum.nl.

Sommige romans beginnen in medias res: een sprong in het diepe waardoor de lezer zich nieuwsgierig afvraagt waar hij uitkomt als hij weer uit het water opduikt. Zo niet Kangoeroe van D.H. Lawrence. Dat wenkt je op een traditionele manier het verhaal in:

A bunch of workmen were lying on the grass of the park beside Macquarie Street, in the dinner hour.
Tussen de middag lag een stel werklieden op het gras van het park aan Macquerie Street.

Een zinnetje waar weinig over te zeggen valt (behalve dat de tijdsbepaling moest worden verplaatst: in het Engels is die bijna terloops, een beetje een ‘afterthought’, lijkt het, maar krijgt tegelijkertijd juist daardoor extra nadruk. In het Nederlands kan die niet op die manier achteraan komen, maar op de normale plaats ergens in de zin zou die weer te weinig nadruk hebben gekregen.) Ook het verhaal lijkt vrij eenvoudig. Net zoals Lawrence zelf is de Engelsman Richard Somers met zijn Duitse vrouw naar Australië gegaan. Hij maakt er kennis met twee politieke bewegingen, de socialistische arbeiderspartij van Willy Struthers en de nationalistisch-militaristische organisatie van Benjamin Cooley, bijgenaamd Kangoeroe. Somers voelt zich tot beide aangetrokken, wil ook in politiek-maatschappelijk opzicht graag iets betekenen, maar moet dan terugdenken aan zijn ervaringen in het Engeland van de Eerste Wereldoorlog, zijn nachtmerrie, zoals de titel luidt van het hoofdstuk waarin deze ervaringen worden beschreven. Na lang worstelen met zijn gevoelens, idealen en principes besluit hij dat aansluiting bij een beweging, en zeker een massabeweging, niets voor hem is.

Maar het gaat er natuurlijk om hóé het verhaal wordt verteld. Lawrence zet alle middelen in om de worsteling van de hoofdpersoon voelbaar te maken. Ook traditionele middelen. Zo wordt de lezer net als in negentiende-eeuwse romans soms rechtstreeks toegesproken, alleen doet Lawrence dat net weer anders:

I hope, dear reader, you like plenty of conversation in a novel: it makes it so much lighter and brisker.
Ik hoop, beste lezer, dat u van veel gesprekken in een roman houdt: die wordt er luchtiger en vlotter van.

Maar het belangrijkste traditionele stijlmiddel dat hij naar zijn hand zet, zijn natuurbeschrijvingen. Traditioneel, om niet te zeggen afgezaagd, is vaak het gebruik van weersomstandigheden in een roman: samenpakkende wolken als er problemen op komst zijn, enzovoort. Ook bij Lawrence lijkt het zo te werken: de eerste wandeling van hoofdpersoon Somers in de natuur is vol dreiging. Maar zijn eigenzinnige stijl komt weer naar voren als hij Somers’ verlangen om een buitenstaander te zijn beschrijft:

These days Somers too was filled with fury. As for loving mankind, or having a fire of love in his heart, it was all rot. He felt almost fierily cold. He liked the sea, the pale sea of green glass that fell in such cold foam. Ice-fiery, fish-burning. He went out on to the low flat rocks at low tide […] Strangely sea-scooped sharp sea-bitter rock-floor, all wet and sea-savage. […] as he watched the gannets gleaming white, then falling with a splash like white sky-arrows into the waves, he wished as he had never wished before that he could be cold, as sea-things are cold […]
In die tijd werd Somers door woede beheerst. Wat de liefde voor de mensheid betrof, of het vuur van de liefde in zijn hart: dat was allemaal quatsch. Hij voelde zich bijna vlammend koud. Hij hield van de zee, de bleke zee van groen glas die met koud schuim aanspoelde. IJzig-vlammend, vissig-brandend. Hij liep bij eb naar de lage platte rotsen […] Zonderling door zeewater uitgesleten, scherpe zee-bittere rotsbodem, kletsnat en zee-woest. […] terwijl hij keek naar de Jan-van-genten, die ineens als witte luchtpijlen blinkend wit met een plons in de golven doken, wenste hij vuriger dan ooit dat hij koud kon zijn, zoals zeedieren koud zijn […]

Hier is het van belang in de vertaling, net als in het Engels, de woede in de taal tot uitdrukking te brengen, door het ritme natuurlijk, maar ook door vinnige v-klanken, sissende s-en, harde g’s. Die harde g’s waren een cadeautje, maar het Engels heeft weer meer s’en. Van ‘sea’ viel natuurlijk niets anders te maken dan ‘zee’. Vandaar de extra ‘z’ van ‘zonderling, en de compenserende i’s, e’s en o’s van ‘ineens’, ‘wit’ en ‘blinkend’, van ‘zee’ en ‘uitgesleten’ en van ‘plons’, ‘golven’ en ‘doken’.

Aan het einde, kort voordat Somers na zijn lange worsteling Australië verlaat, lijkt ook de natuur gelouterd:

... out of the hollow bush of gum-trees and silent heaths, all at once, in spring, the most delicate feathery yellow of plumes and plumes and plumes and trees and bushes of wattle, as if angels had flown right down out of the softest gold regions of heaven to settle here, in the Australian bush. And the perfume in all the air that might be heaven, and the unutterable stillness, save for strange bright birds and flocks of parrots, and the motionlessness, save for a stream and butterflies and some small brown bees. Yet a stillness, and a manlessness, and an elation, the bush flowering at the gates of heaven.
[…] midden in die lege wildernis van gombomen en stille open velden: totaal onverwachts, in de lente, het teerste donzigste geel van pluimen, pluimen en nog meer pluimen en bomen en struiken mimosa, alsof er engelen uit de mildste gouden hemelsferen waren neergedaald om hier in de Australische wildernis neer te strijken. En de hele lucht vervuld van een geur die wel hemels leek, en de onuitsprekelijke stilte, afgezien van vreemde kleurige vogels en zwermen papegaaien, en het ontbreken van beweging, afgezien van een beek en vlinders en een paar bruine bijtjes. En toch een verstildheid, een ontbreken van de mens, en een verrukking: de wildernis die bloeide voor de hemelpoort.

De klanken zijn nu zachter, het ritme is vloeiender. Hoewel niet alles pais en vree is, want Lawrence zou Lawrence niet zijn als hij niet opmerkte dat die plek bekend stond om zijn slangen.

Zoals Lawrence zelf schreef: ‘Alles kan in een roman, wat je maar wilt. Waarom zit er dan altijd hetzelfde in? Waarom zit er altijd kip in de vol-au-vent?’ In Kangoeroe houdt Lawrence de kip erin, maar gekruid en vermengd met nieuwe ingrediënten.

Barbara de Lange vertaalde eerder werk van Michael Ondaatje, Anne Tyler, Virginia Woolf, Elizabeth Strout, Robert Darnton, Simon Schama, Francis Fukuyama, Richard Holmes, Colin Thubron, John Manning, Yann Martel, George Steiner, Margaret Atwood, D.H. Lawrence, Cammie MacGovern en Donna Tartt.