Over het vertalen van Banana Yoshimoto’s Kitchen door Maarten Liebregts

私がこの世でいちばん好きな場所は台所だと思う。
Watashi ga kono yo de ichiban suki na basho wa daidokoro da to omou.
Van alle plekken van de wereld houd ik denk ik het meest van de keuken.

Zo begint Kitchen (1988) van Banana Yoshimoto, een boek met twee verhalen over rouw, opgroeien, de eenzaamheid van de grote stad, benauwde gendernormen, de liefde voor eten en een ode aan de meest troostrijke plek van elk huis: de keuken.

Keukens of keuken? Meervoud of enkelvoud?

Deze eerste zin is niet alleen een belangrijke opening van het verhaal – de keuken vervult een essentiële rol in deze novelle –, maar ook een interessante vertaalkwestie. Over het woord ‘keuken’ alleen al valt een en ander te zeggen.

Daar het Japans geen enkelvoud of meervoud, en daarnaast ook geen lidwoorden kent, kan hier ook staan: ‘Van alle plekken van de wereld houd ik denk ik het meest van keukens.’ In dit specifieke geval leidt de keuze tussen ‘de keuken’ of ‘keukens’ voor weinig verschil in betekenis. In andere gevallen kan zo’n keuze wel een ander beeld geven. Zo staat er op dezelfde pagina:

[…] 窓の外には淋しく星が光る
[…] mado no soto ni wa sabishiku hoshi ga hikaru.

[…] zie ik door het raam een eenzame ster schijnen.

Of

[…] zie ik door het raam eenzame sterren schijnen.

Sommige eerder verschenen vertalingen hebben hier voor enkelvoud, andere vertalingen voor meervoud gekozen. Omdat ik graag de juiste keuze wilde maken, heb ik in dit geval contact met de schrijver gezocht en na overleg besloten om ‘sterren’ te gebruiken.

Kitchen: een leenwoord als titel

Het is ook interessant om stil te staan bij de boektitel. Het Japans kent drie schriften die door elkaar gebruikt worden. Banana Yoshimoto heeft ervoor gekozen om de titel Kitchen te schrijven in het katakana-alfabet, dat wordt gebruikt om leenwoorden fonetisch weer te geven. In het Japans klinkt de titel キッチン als ‘kitchin’.

Hoewel dit Engelse leenwoord vandaag de dag in de spreektaal veelvuldig wordt gebruikt, hoorde je in de tijd van publicatie waarschijnlijk vaker het oorspronkelijk Japanse woord daidokoro. In de novelle zelf gebruikt Yoshimoto uitsluitend daidokoro. Haar opvallende keuze om voor de titel het leenwoord te gebruiken, heeft ertoe geleid dat ik in overleg met de uitgeverij voor de Nederlandse uitgave ook het Engelse Kitchen als titel heb aangehouden.

De vaagheden van een ‘high-context language’

Japanse literatuur vertalen is altijd een enorm leuke puzzel. Naast het ontbreken van lidwoorden en meervoudsvormen, ontbreekt vaak ook het onderwerp van de zin en worden situaties vaak minder concreet beschreven. In The Culture Map noemt schrijver Erin Meyer het Japans een ‘high-context language’. Lang niet alles wordt expliciet uitgesproken en zonder context is een losse zin vaak maar moeilijk te begrijpen.

Het Nederlands is daarentegen een concrete taal, een zogenaamde ‘low-context language’; wij hebben minder context nodig, omdat we alles duidelijk benoemen binnen een zin. Tijdens literair vertalen is het dan ook zaak om af en toe zaken concreet te maken, die er in de brontaal niet staan. De vraag is hierbij voortdurend: houd ik zo letterlijk mogelijk aan wat er in de brontekst staat, of mag ik licht afwijken van het origineel, en zo ja – hoeveel vrijheden mag ik nemen?

Het blijft interessant dat iemand die de Japanse brontekst leest geen last heeft van deze ‘vaagheden’. Is het één ster of zijn het meerdere sterren? Waar wij in het Nederlands behoefte hebben om dit concreet te verwoorden, heeft een lezer in het Japans genoeg aan het algemene beeld.

Maarten Liebregts vertaalde eerder Voordat de koffie koud wordt van Toshikazu Kawaguchi en Borsten en eitjes van Mieko Kawakami. Op dit moment werkt hij voor uitgeverij Podium aan zijn vertaling Hemel, eveneens van Mieko Kawakami, die in april 2023 zal verschijnen.