Vertalen is een feest: Mattho Mandersloot danst met de eerste zin van Sang Young Parks Maak me eendimensionaal

N.B. Lees ook een fragment uit Maak me eendimensionaal. Liefde in de grote stad lag ook op het nachtkastje van Raoul de Jong in 2021.

한 시간여의 인터뷰가 끝나고 난 후 나는 조금 피곤한 상태였다.
Na het interview, dat alles bij elkaar opgeteld een uur had geduurd, sloeg de vermoeidheid toe.

Vertalen is een feest. Als vertaler dans je een soort duet met de schim van een auteur. Maar zeker als je vertaalt uit een taal die relatief weinig mensen meelezen, zoals het Koreaans, vindt het feestje achter gesloten deuren plaats. Enerzijds is dat heerlijk, want in die veilige omgeving houdt niemand me tegen om – in figuurlijke zin – allerlei experimentele danspasjes uit de kast te trekken en de auteur zo te blijven bijbenen (en – in letterlijke zin – van vreugde door de kamer te stuiteren bij een mooie vondst of een geniale oplossing).

Anderzijds is het jammer dat zulke vondsten in de regel onopgemerkt blijven. Stiekem zou je willen dat iemand de vertaling eens naast de brontekst legt en er met een vergrootglas naar kijkt, in plaats van de spaarzame opmerkingen die je af en toe in besprekingen tegenkomt, zoals ‘in soepel Nederlands vertaald’ of ‘leest wat stroef’. (Al snap ik heus wel dat niemand daar tijd voor heeft.) Welnu, zie hier, deze rubriek biedt uitkomst: de vertaler mag het vergrootglas er zelf bij pakken. Met plezier gooi ik de deuren hierbij open, welkom bij het feest.

Het hoofdwerkwoord als hekkensluiter – en clou

In principe begin je bij het vertalen van een Koreaanse zin helemaal achteraan. Het Koreaans geldt als een SOV-taal (subject-object-verb), waardoor het hoofdwerkwoord in wezen als hekkensluiter fungeert. Dat kan problemen opleveren als er een clou of punch in het werkwoord verscholen ligt, die de schrijver bewust tot het laatste moment achterhoudt. Het zou zonde zijn om de grap weg te geven aan het begin van de zin, puur omdat de Nederlandse grammatica nu eenmaal dicteert dat je het werkwoord naar voren moet halen (want: subject-verb-object). In dit geval gaat het niet zozeer om een grote onthulling, maar het zwaartepunt van de zin ligt wel degelijk achteraan. Een directe woord-voor-woord-vertaling ziet er ongeveer zo uit:

‘Eén uur ongeveer van interview afgelopen na, ik nogal vermoeide toestand was.’

Met de letterlijke betekenis in mijn achterhoofd (‘Ik was nogal moe na het interview van ongeveer een uur.’) begon ik een bijzin over het interview te smeden en plaatste die voorop, zodat de crux achteraan bleef. Ik weet nog dat ik een tijdje met de eerste paar woorden heb geworsteld voor ik inzag dat ‘Na het interview van ongeveer een uur’ te vaag klinkt en niet lekker loopt. Het ritme van de zin bleek beter tot zijn recht te komen toen ik de bijzin iets uitbreidde en de kern van de zin daarmee nog langer achterhield. Geen zorgen, de toevoeging is niet zomaar uit de lucht gegrepen, aangezien in het vervolg van de alinea blijkt dat er een heuse cameraploeg aan te pas kwam; ‘alles bij elkaar opgeteld’ slaat dus op het opspelden van de microfoon en wat niet al. Zo moet je soms verder kijken dan de punt – context is alles.

Gekunsteld en nieuwslezerig: omslachtige formuleringen

Eenmaal aangekomen bij het hoofdwerkwoord is het vermeldenswaardig dat het Koreaans op het eerste gezicht de neiging heeft om de hete brij heen te draaien. Een voorbeeld: als je ‘Ik verwacht dat…’ wil zeggen, ook in spreektaal, gebruik je vrijwel altijd de constructie ‘De verwachting is dat…’ (…할 예정이다.) In het Nederlands voelt dat vaak gekunsteld en nieuwslezerig. Volgens dezelfde logica betekent ‘Ik bevond me in een vermoeide toestand’ eigenlijk gewoon ‘Ik was moe’. Helaas doet die vertaling ietwat kort door de bocht aan. Bestaat er misschien een vaste uitdrukking die hier goed past? Graaf, graaf, graaf, hersenpan binnenstebuiten, en dan komt er meestal wel iets bovendrijven. Door de ik-persoon nog even buiten beeld te laten en van ‘vermoeidheid’ het onderwerp te maken, bleek ‘De vermoeidheid sloeg toe’ én beknopt én subtiel.

Grappig genoeg is de vertaling van deze openingszin relatief rechttoe rechtaan. Ik overdrijf niet als ik zeg dat ik bijna elke zin volledig op zijn kop zet om er fatsoenlijk Nederlands van te maken, laat staan stijlvol proza. Misschien toch blijven hopen dat iemand dat vergrootglas er ooit bij pakt? Tot die tijd dans ik vrolijk verder.

Mattho Mandersloot is vertaler uit het Koreaans. Behalve de twee romans van Sang Young Park, vertaalde hij werk van Pak Kyongni, Sun-mi Hwang, Cho Nam-joo, Seo Mi-ae en Kang Hwagil. Hij werd bekroond met de Korea Times Modern Korean Literature Translation Award (2020), Oxford Korean Poetry Translation Prize (2018) en World Literature Today Translation Prize (2018).