Recensie: De essentie van het bestaan

De jongste roman van Milan Kundera is een goed gestructureerd meesterwerkje. De vier verhaallijnen bestaan uit de gedachten, ideeën en levensgebeurtenissen van de vier bevriende hoofdpersonen. Soms herkenbaar, dan weer origineel, een enkele keer absurd. Hoewel deze roman uit slechts 108 bladzijden bestaat, telt hij zeven delen met elk een aantal korte hoofdstukken. Vergelijk het met een aantal sub-gedachten die elk te herleiden zijn tot die eerste gedachte waar alles omheen draait. Iedereen probeert het wel eens: het spoor van een gedachtegang terug volgen naar de bron. In dit geval: het belang van de onbeduidendheid. Door arjen van meijgaard.

Navel

Waarom zou je een feest koppelen aan iets onbeduidends? Het lijkt een contradictio in terminis. De titel doet denken aan Kundera’s beroemde roman De ondraaglijke lichtheid van het bestaan. Je wordt als lezer direct aan het denken gezet. Waarom onbeduidendheid vieren, wat is ondraaglijk aan de lichtheid van het bestaan? Het zijn titels die uitnodigen om begrepen te worden, om het verhaal erachter te lezen.

In de roman worden de hoofdpersonen helden genoemd. Het eerste deel heet: 'De helden stellen zich voor'. Alain is gefascineerd door blote buiken van meisjes, en dan vooral hun ontblote navel. Dat mannen verleid worden door lange benen of mooi gevormde billen begrijpt hij. 'Maar hoe definieer je de erotiek van een man (of een historische periode) die de vrouwelijke verleiding geconcentreerd ziet midden op het lichaam, in de navel?' En waar komt zijn eigen fascinatie voor de navel vandaan?

Cocktailparty

Kort daarop volgt de introductie van de tweede hoofdpersoon: Ramon. Hij wil op een dag naar een Chagall-tentoonstelling, maar laat zich weerhouden door de lange rij voor de ingang. Tijdens een wandeling door Jardin du Luxembourg komt hij D’Ardelo tegen, een oud-collega, die net heeft gehoord dat hij toch niet zal sterven aan kanker. Maar dat verzwijgt hij voor Ramon.

Welbeschouwd zijn de personages net zulke helden als u en ik, mensen die gefascineerd zijn door ogenschijnlijk onbeduidende zaken, die zich laten weerhouden door mensenmassa’s en die niet weten om te gaan met goed of slecht nieuws. De niet stervende D’Ardelo geeft een feestje, voor zichzelf omdat de kanker hem niet heeft overwonnen, voor Ramon houdt hij het erop dat het leven toch gevierd moet worden, ook al is het soms kort. D’Ardelo vraagt Charles, een vriend van Alain en Ramon, om deze cocktailparty te organiseren. Charles, de volgende held, is eigenlijk bezig met het schrijven van een stuk voor het marionettentheater. Om toch brood op de plank te hebben, organiseert hij met Caliban, de vierde vriend, cocktailparty’s. Caliban doet zich op dergelijke feestjes voor als Pakistaan die nauwelijks Frans spreekt, gewoon om zichzelf te vermaken.

Het lijken aparte figuren in een lichtelijk absurdistisch decor, maar als we goed om ons heen kijken, heeft iedereen wel iets aparts en zijn veel situaties in bepaalde opzichten lichtelijk absurd.

Alles haakt in elkaar

De verhaallijnen van deze 'helden' die elk bezig zijn met hun eigen besognes, zijn verweven met het verhaal over Stalin die zijn tafelgenoten probeert te vermaken met een grap die niemand wil of kan begrijpen omdat het Stalin is. Om zo’n leider lach je niet. Of omdat niemand in die kringen en in die tijd meer wist wat een grap was, zoals Caliban oppert wanneer Charles hem dit verhaal vertelt. Stalins grap gaat over de jacht op patrijzen die netjes blijven wachten tot Stalin meer patronen heeft gehaald om ze allemaal dood te schieten. Door deze anekdote te vertellen, is hij op zoek naar een goed humeur, misschien om zijn eigen rol als dictator wat kleur te geven. De helden uit het verhaal zijn, zoals de titel van deel vier al zegt, ook op zoek naar een goed humeur. En waar kan dat beter gezocht worden dan op een feestje?

Voorvallen, ideeën en ontmoetingen, zoals die in Jardin de Luxembourg, leiden weer tot andere voorvallen en ideeën. Alles haakt in elkaar. Zo hebben zowel Alain als Charles het moeilijk met hun moeder. Die van Alain wilde helemaal geen kind en Alain heeft daar zijn hele leven last van, die van Charles ligt op sterven terwijl hij de cocktailparty organiseert.

Genieten van de kleine onbelangrijke dingen

Ondanks de soms grote en indringende gedachten die de hoofdpersonen met zich meedragen, gaat het leven verder en is het een aaneenschakeling van onbeduidende zaken. En juist daarom wil Kundera ons laten zien dat we moeten genieten van de kleine onbelangrijke dingen die we maar al te vaak over het hoofd zien.

'Onbeduidendheid, beste vriend, is de essentie van het bestaan,' zegt Ramon tegen D’Ardelo wanneer ze elkaar na het feestje weer tegenkomen.

‘Ze is zelfs daar waar niemand haar kan zien. In gruwelen, in bloedige gevechten, in de vreselijkste rampen. We moeten de onbeduidendheid niet alleen herkennen, we moeten van haar houden, van haar leren houden. Hier, in dit park, voor onze neus, kijk, hier is ze in alle vanzelfsprekendheid aanwezig.’

Arjen van Meijgaard schrijft korte verhalen en bespreekt Nederlandse en Franse fictie, voor onder andere NBD/Biblion, en eenboekrecensie.blogspot.nl, waarop hij impressies over vergeten boeken noteert.