Recensie: De nieuwe Kate Atkinson: Over de drempel

‘There’s nothing wrong with a bit of trickery’, stelt Kate Atkinson in het nawoord van haar nieuwe roman, A God in Ruins (Gevallen god in de vertaling van Inge Kok). De truc in kwestie is dat Atkinson een manier heeft gevonden om opnieuw in de wereld van haar vorige roman, Life After Life (Costa Book Award), te duiken zonder in herhaling te vervallen of er een voor de hand liggende vervolgroman van te maken. A God in Ruins is een ‘companion piece’: de twee romans passen bij elkaar zoals een piloot bij een Halifax past, of viooltjes bij een Engelse zomerdag.

N.B. Emmi Schumacher besprak ook Life After Life. Lees de recensie op Athenaeum.nl. We vroegen destijds ook vertaalster Inge Kok de eerste zinnen toe te lichten.

De oorlog geeft urgentie

Sommige dingen in A God in Ruins herken je uit Life After Life. Fox Corner (Vossenhoek in de Nederlandse vertaling) is het idyllische thuis van de familie Todd, de Tweede Wereldoorlog oefent zijn verwoestende invloed uit, en Ursula Todd en haar broer Teddy zijn aan diep elkaar verknocht. Maar de rollen zijn omgewisseld: Life After Life ging over Ursula en haar vele levens, A God in Ruins gaat over Teddy en zijn pogingen om het ene leven dat hij heeft zo goed (en zo lang) mogelijk invulling te geven. Terwijl Ursula in Londen het hoofd biedt aan de Blitz waagt Teddy op bijna dagelijkse basis zijn leven als piloot in de RAF. Hij overleeft de oorlog, maar dat betekent natuurlijk niet dat hij er ooit klaar mee is.

A God in Ruins is misschien wel op z’n sterkst in de scènes die in die oorlog spelen, vooral in stilistisch opzicht. De spanning die Teddy en zijn crew elke vlucht weer op een of andere manier moeten verdragen, het claustrofobische gebrek aan ruimte in een Halifax, uit het raampje kijken en overal brandende vliegtuigen naar beneden te zien storten; Atkinson maakt het allemaal levensecht, en creëert daarnaast een effectief contrast met de relatieve kalmte van een paar dagen verlof, die Teddy als bijna onnatuurlijk begint te ervaren. De gedeeltes van het boek die niet in de oorlog spelen – Atkinson springt flink heen en terug in de tijd – zijn niet minder goed, maar missen noodzakelijkerwijs die urgentie. (Atkinson lijkt zich daar ook van bewust te zijn: ‘Nowadays you just did a degree in Media Studies,’ denkt Teddy’s kleindochter Bertie, jaloers op de meeslepende levens van de vorige generatie.)

Een roman over de tijd

A God in Ruins gaat wel en niet over Teddy. Hij is geen complex personage. Hij is dapper en trouw, een uitzonderlijk goede man (‘sound and true, like a great bell’, zoals zijn vriendin Nancy hem in Life After Life beschrijft), en dat blijft hij ook. De oorlog verandert zijn houding tegenover zijn eigen leven, berooft hem van vrienden, maar maakt hem niet tot een fundamenteel ander mens. Het is een roman die vooral gaat over het onverbiddelijke verstrijken van de tijd, de wereld die verandert terwijl mensen grotendeels hetzelfde blijven. Het overheersende gevoel, dat na de laatste bladzijde nog lang kan blijven hangen, zit ’m in de onvermijdelijke veranderingen die een lang leven met zich meebrengt. Teruggaan zit er voor Teddy niet in, hoe graag hij dat ook zou willen – en hoe moeiteloos Atkinson, die de volle omvang van haar ‘trickery’ pas op het eind onthult, dat ook uit haar mouw had kunnen schudden.

‘Fox Corner had been surrounded by a new estate of expensive detached houses. “Footballers’ houses,” Bertie said. They had been built on the meadow. The flax and larkspur, the buttercups and the corn poppies, red campion and ox-eye daisies. All gone. The changes made Teddy sadder than he had expected, and Bertie too, because it was a place she had never known and never could know and yet in some way she understood that it had made her the person she was. She wanted to knock on the door of Fox Corner and ask the current owners if they could come in, but there were electronic gates with security cameras on them and when Bertie pressed the buzzer no one answered. Teddy was enormously relieved. He didn’t think he would have been able to step back over the threshold.’

Als ‘companion piece’ bij Life After Life is A God in Ruins het kalmere, kleine broertje: Ursula probeert een moordaanslag op Hitler te plegen, Teddy probeert er het beste van te maken. Misschien minder opwindend aan de oppervlakte, maar daarom niet minder interessant vanbinnen.

Emmi Schumacher studeerde Engels en Amerikanistiek. Ze is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.