Recensie: De reus der wrake

Bij een middeleeuwse queeste, begonnen om een verloren zoon terug te vinden en leidend langs ridders, monniken en een draak denk je niet zo gauw aan een bejaard stel dat elkaar aanspreekt met 'echtgenoot' en 'lieve' ('Lieve, hoe voel je je nu?'). Maar dat is het punt van Vergeten Reus, de nieuwe - na tien jaar wachten - roman van Kazuo Ishiguro (The Buried Giant, vertaald door Bartho Kriek). Ishiguro laat mensen uit het volk in aanraking komen met mythische verschrikkingen en legendarische figuren uit het middeleeuwse Groot-Brittannië. Of zo lijkt het.

Mist

Vergeten reus begint met een gesprek tussen Axl en Beatrice, het bejaarde echtpaar, waarin ze besluiten hun eigen nederzetting te verlaten en te voet op weg te gaan naar het dorp van hun zoon. Ze hebben het al jaren over deze reis, maar zijn er nooit toe gekomen, omdat - waarom eigenlijk? Het blijkt dat Axl, Beatrice en hun dorpsgenoten zich niet kunnen herinneren wat er jaren geleden, of maanden of weken of zelfs een dag geleden is gebeurd, gezegd en gedaan. Het verleden is opgelost 'in een mist die even dicht was als die boven de moerassen'. Dat maakt het niet alleen moeilijk om een weloverwogen beslissing te nemen, het maakt het ook onmogelijk te weten wie je bent - en dat geldt voor de personages én de lezer, wiens zicht net zo goed versluierd wordt door die mysterieuze mist. Wie zijn deze mensen eigenlijk echt? En wat hebben ze, in een land dat nog maar net bekomen blijkt te zijn van een oorlog tussen de Saksen en de door koning Arthur geleide Britten, op hun geweten?

Genrekwesties

Het zal geen verrassing zijn dat er een felle discussie is losgebarsten over de categorisering van Vergeten Reus. (Hoewel we bij Ishiguro misschien op het mengen van genres voorbereid hadden moeten zijn - zie bijvoorbeeld zijn vorige roman, Never Let Me Go, die duidelijke science-fictionelementen had). Moeten we het pure fantasy noemen, of een roman met mythologische invloeden, of een historische roman? Je zou zelfs kunnen zeggen dat het een Arthuriaans verhaal is: Arthur zelf is dood, maar zijn invloed is nog voelbaar, en Gawain, Ridder van de Ronde Tafel, is weliswaar oud maar nog springlevend. Ook zijn er horrorinvloeden te bespeuren, zoals wanneer Axl en Beatrice schuilen voor de regen en zich realiseren dat ze in een huis zijn beland waar het beslist niet pluis is:

'Op het laatst werd Axls aandacht getrokken door een beweging die de oude vrouw maakte. Ze was bezig de oren van het konijn naar achteren te trekken, en terwijl het dier zich probeerde los te worstelen hield haar klauwachtige hand het stevig in zijn greep. Onder het toeziend oog van Axl haalde de oude vrouw vervolgens met haar andere hand een roestig mes tevoorschijn en zette het op de keel van het dier. Terwijl er een schok door Beatrice heen voer, besefte Axl dat de donkere plekken onder hun voeten en overal elders op de vervallen vloer oude bloedplassen waren, en dat de lucht van klimop en vochtige verbrokkelende stenen vermengd was met de vage maar hardnekkige geur van geslachte dieren.'

Oorlog is van alle tijden

Die spookachtige, onheilspellende toon laat Ishiguro naarmate het verhaal vordert (helaas, want het werkt heerlijk op de zenuwen) varen. Hoe meer de mist begint op te trekken, hoe praktischer de toon wordt. Vergeten Reus gaat eigenlijk niet over mythische schepsels en verschijnselen, maar over waar ze door mensen voor gebruikt worden. Oorlogsmisdaden onder het tapijt vegen, je illusies over je ridderlijkheid bewaren, aan de wraak van de verliezers ontsnappen: roept u maar. De reus uit de titel is niet gemaakt van vlees en bloed, maar van de drang tot vernietiging en vergelding. Met een driedubbele laag mythe, folklore, herinnering, schuldgevoel en menselijk falen laat Ishiguro maar weer eens zien - op geheel eigen wijze, welteverstaan - dat oorlog van alle tijden is. Welk label je er ook op wilt plakken, hoe vaak Axl Beatrice ook 'lieve' noemt, hoe overdreven het ook lijkt om een verhaal te schrijven met een reus en een draak en een Ridder van de Ronde Tafel erin, de manier waarop Ishiguro een oeroude menselijke waarheid door de lens van mythologie aan het licht brengt is absoluut de moeite waard.

Emmi Schumacher studeerde Engels en Amerikanistiek. Ze is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.