Recensie: Dit schouwtoneel is een wereld, en alle spelers mensen

Ken je het gevoel dat je wilt stoppen met lezen omdat je niet wilt dat een boek ophoudt? Garth Risk Hallbergs debuut City on Fire (Stad in brand, vertaling Harm Damsma en Niek Miedema), is zo'n boek. Een tour de force, dat wel: talloze fijne details die je het verhaal inzuigen, een omvang zo immens dat die details het geheel bijna verduisteren, een puzzel van botsende deeltjes. Elk personage een hoofdpersoon die je beter leert kennen dan de mensen om je heen. En elke mens belast met het onvermogen een ander zo te zien.

N.B. Eerder publiceerden we voor uit Stad in brand. Lees het fragment op Athenaeum.nl.

Gedoemd elkaar niet te vinden

De cast:

• twee tieners, de een Joods, de ander Italiaans, aan de rand van de punk scene;
• een Afro-Amerikaanse leraar en zijn heroïneverslaafde blanke vriend;
• een dochter uit een rijke familie die in scheiding ligt met de vader van haar kinderen;
• een detective met polio, bijna met pensioen;
• een groupie met een sociaal-anarchistisch masterplan;
• een schimmige zakenman die nergens bij betrokken lijkt te zijn maar toch overal invloed heeft.

De dochter is de zus van de heroïneverslaafde, haar man gaat vreemd met het tienermeisje, wier vader onderwerp is van het project van de journalist, de eigenaar van de galerie is een oude liefde van de verslaafde. Connecties genoeg, en toch lijken deze spelers gedoemd te zijn elkaar nooit te vinden, hoe hard ze ook proberen.

Levende personages

Zulke korte introducties voldoen bij lange na niet. Wellicht geeft dit citaat een beter beeld van hoe de personages tot leven komen:

Really, though, he'd snuck back into his skull with tiny wrenches to make the kind of adjustments that would allow him to continue living this way, with a boyfriend who would walk out on you on Christmas Day.
In werkelijkheid had hij zich echter stukje bij beetje teruggetrokken in zijn hersenpan om het soort aanpassinkjes te doen dat hem in staat zou stellen dit leven volt e blijven houden, met een vriend die op eerste kerstdag doodleuk de deur uit liep.

Of deze:

He dumped his bag of groceries inside one of the battered trashcans and set out after the stripper. It was as if, he told himself, the decision had been made for him. As if this were not his own brain telling him that every avenue away from his sins led him deeper into them.
Hij dumpte zijn tas met boodschappen in een van de gebutste vuilnisemmers en ging de stripper achterna. Het was, zei hij tegen zichzelf, alsof de beslissing voor hem genomen was. Alsof het niet zijn eigen verstand was dat hem zei dat elk pad dat wegvoerde van zijn zonden, hem er dieper in verzeild deed raken.

Er is zoveel meer treffends en moois, en te weinig ruimte om het allemaal te citeren. Elke speler die Hallberg opvoert komt tot leven, en zuigt je dat leven in, tegen wil en dank.

‘Everything is always changing’

Geen van die levens is statisch. In dat opzicht is City on Fire een mozaïek: zoveel kleine steentjes die an sich niet bij elkaar horen. Een puzzel met stukjes die niet in elkaar passen, en veranderen, om elkaar te vinden, om zichzelf te vinden:

Everything is always changing, Charlie. We become who we are. The mask melts into the face.
Alles verandert de hele tijd Charlie. We worden wie we zijn. Het masker versmelt tot het gezicht.

Maar wat je nu bent, ben je morgen niet meer. Niet alleen de spelers veranderen, ook tijd is niet vormvast. Zowel in de structuur van het boek (heen en weer tussen het nu en het verleden, met intermezzo’s uit de toekomst, nabij of veraf) als in de hoofden van de spelers zelf, waar elke actie een gehoopte toekomst uitdooft — zelfs als die toekomst had moeten voortkomen uit die actie.

In die puzzel van schuivende, botsende, vorm-flexibele deeltjes is een plot. Een whodunit (wie heeft wat precies te maken met een schietincident in Central Park), een conspiracy theory (zit er een verborgen agenda achter de Blight Zone Decree), een coup (wie zijn die Posthumanisten en wat willen ze precies), plus alle relaties tussen de spelers: het is geen bijster ingewikkeld plot, wel erg uitgebreid. Moeilijk te volgen door die prachtige details: teruglezen is bijna noodzakelijk, goede aantekeningen maken helpt.

Maar tegen de tijd dat de whodunit wordt opgelost is de oplossing niet meer van belang. Deze puzzel behoeft geen oplossing. Ze is bedoeld om een beeld te geven van een mensheid, op een onvatbare menselijke conditie. Een somber, maar realistisch beeld. Als elke connectie, hoe hevig ook, niet permanent kan zijn, als alle schijn van orde om kan vallen als de bliksem inslaat, wat valt er dan te redden?

De moeite meer dan waard

City on Fire is een moeilijk boek. Lang, gedetailleerd, gefragmenteerd, geen makkelijke oplossingen of shortcuts, geen simpele duidingen. Maar toch: ga een lang weekend weg, en lees dit boek in een ruk uit. En daarna nog eens, in stukjes. Hallbergs stijl (of stijlen, voor elk karakter een eigen stem) alleen al is het waard. Het uitgestrekte veld van spanningsbogen, waarin puzzelstukjes met bijna geologische traagheid op hun plaats lijken te vallen, en waarin elke climax voorafgegaan wordt door meerdere anticlimaxen is het meer dan waard.

Zijn karakters, stuk voor stuk herkenbaar in hun hoop en hun falen, stuk voor stuk tot leven komend in die negenhonderd plus pagina's, sommigen verdienen een boek op zich. Het grootste argument, echter, om jezelf in Hallbergs debuut te storten en niet te stoppen met lezen tot de pagina's op zijn is het einde. We zijn niet alleen.

Bas Stoffelsen studeerde Engelse Taal en Letterkunde.