Recensie: Ook Steinz' sleutel tot literatuur enthousiasmeert en verrast

Geen betere leesgids dan een boekhandel. In 2006, het jaar dat ik boekverkoper werd, verscheen de vorige herziening van Lezen etcetera. Wie wist toen wie Müller, Mo Yan, Modiano en Munro waren? Ik niet, en Steinz had de Chinese Nobelprijswinnaar ook nog niet opgenomen. Bij verschijnen van Steinz, de nieuwe, verrijkte editie zie je dat de wereld in negen jaar flink veranderd is. Ja, er staan bijna uitsluitend schrijvers in die de boekverkoper van vragen en kasten herkent, maar onder anderen Knausgård en Peek kwamen erbij, en de lol en het nut van zo'n encyclopedische pil is onverminderd gebleven. Door daan stoffelsen.

N.B. op NRC.nl/boeken staat een deel van de inleiding van Steinz.

Encyclopedisch met accenten

De opzet van de leesgids, nu met dochter Jet Steinz als co-auteur, en met bijdragen van Toef Jaeger, is grotendeels onveranderd gebleven, met licht veranderde cijfers: inleidingen op 416 schrijvers, 104 meesterwerken en 26 one-book wonders; 52 boekwebben (invloeden, thema's, lees verder), 26 thema's (13 Boekenweekgeschenken, 13 9/11-romans, 13 moederromans - maar geen bevallingsscènes), 26 quizzen (wie kreeg de Nobelprijs als 'meester van het hedendaagse korte verhaal'?) en 52 landkaarten. Die kaarten, een herziening van Lezen op locatie, koppelen boeken aan steden, landen en continenten. Neem Amsterdam, met natuurlijk Kees de Jongen en Publieke werken, maar ook het sinds Lezen op locatie verschenen Zondagsgeld van Philip Snijder. Amsterdamser dan zijn Bikkerseiland wordt het niet meer. De buitenlandse auteurs, waaronder Albert Camus en recente toevoegingen Donna Tartt, David Park en John Green, zijn verhuisd naar 'Nederland in buitenlandse fictie'.

De toon van Steinz, die ik me herinner als een welwillende, enthousiasmerende recensent, is eerder encyclopedisch dan oordelend. De selectie is immers al gemaakt. Maar af en toe laat hij accenten vallen. Verrassende accenten:

'Austers spelletjes met taal, met de rol van de schrijver en met klassieke Amerikaanse genres als het detectiveverhaal en de roadnovel geven zijn werk een postmodernistisch tintje; zijn dubbele bodems en verwijzingen naar 19de-eeuwse auteurs als Hawthorne en Melville worden in zijn latere werk af en toe een maniertje, maar met indrukwekkende romans als The Book of Illusions (2002, over de zoektocht naar een mysterieuze regisseur van zwijgende films), Oracle Night (2004, over een schrijver in crisis) en Invisible (2009, over een duivelse driehoeksverhouding) bewees hij zich als een van de grand old men van de Amerikaanse literatuur.'

Het oordeel over Auster is redelijk unaniem, al heeft juist Invisible (naar mijn mening onterecht) de vernietigende bespreking van James Wood in The New Yorker opgeleverd.

'De Grote Vlaamse Roman: Wij en ik (2013) van Saskia de Coster mag op die titel - weliswaar niet als enige, maar toch - aanspraak maken.'

En dat De Coster de Grote Vlaamse Roman heeft geschreven, is een compliment dat zeldzaam is in Steinz; de Grote Roman is sowieso een amper ingevulde categorie, alleen de Grote Indiase Romans van Rushdie, Prawer Jhabvala, Seth, Mistry en Roy noemt hij verder.

Een decennium verder

En dat terwijl De Coster een van de nieuwkomers is in deze editie. Waar Tessa de Loo in de 'lees verder'-lijstjes terecht is gekomen, net als auteurs als Geerten Meijsing, Gerrit Komrij en Allard Schröder, kregen Sanneke van Hassel, Esther Gerritsen, Stephan Enter, Gustaaf Peek, Gerbrand Bakker en Jan van Mersbergen een eigen lemma. Bij vertaalde literatuur zijn Karl Ove Knausgård, Etgar Keret, Daniel Kehlmann en Mo Yan dus nieuwkomers.

Voor de boekverkoper zijn het vanzelfsprekende toevoegingen. Toch blijven er zelfs voor veellezers nieuwe namen opduiken. Kent u Angela Carter? Friedrich Dürrenmatt? Endo Shusaku? Maar vooral Joaquim Maria Machado de Assis (1839-1908). Wat moet dat een fantastische schrijver zijn. Steinz:

‘Joaquim Maria Machado de Assis is zonder twijfel de minst gelezen Zuid-Amerikaanse grootheid. Dat is jammer, want een roman als Postume herinneringen van Brás Cubas zou tot de eeuwig herdrukte klassieken uit de wereldliteratuur moeten behoren. De na de dood geschreven memoires van een gegoede Braziliaan ("ik ben, in de grond, geen dode schrijver maar een schrijvende dode") zijn geestig van toon en toegankelijk gestileerd, terwijl de vele formele vernieuwingen - een onbetrouwbare verteller, meervoudig perspectief, typografische grapjes - vooruitlopen op menig (post)modern meesterwerk.’

We mogen beginnen bij de verhalen, die als meesterwerk worden opgevoerd en centraal staan in een boekweb. Niets meer van in vertaling leverbaar?! Kom op, uitgevers, dit zijn nu de 'vergeten klassiekers' waar jullie bestsellers van mogen maken. Ik zit er klaar voor.

(Een dag na inlevering van deze recensie kwam ik Machado de Assis tegen bij Atte Jongstra's Worst. Het boekweb sluit zich.)

Lees verder

Dat is het voornaamste 'nut' van deze leesgids. Als encyclopedisch ruggesteuntje voor de veellezer-op-weg, en als schatkist. Dat ik Stijn Streuvels moet lezen na Gerbrand Bakker, dat is een mooie tip. Er zijn 21 leestips die naar boeken van Paul Auster leiden, nu ik die gelezen heb, zal ik terug moeten lezen.

Maar of je nu echt op locatie gaat lezen? Ger Groot schreef destijds in De Groene Amsterdammer: 'Wie aan de hand van lijstjes gaat zoeken naar een roman over "psychiatrische gevallen" legt een bewijs van literaire onnozelheid af. En wie schematisch de hele genealogie van De heren van de thee wil afwerken, heeft zelf iets van een psychiatrisch geval.' Het was een kanttekening in een enthousiaste bespreking.

Want inderdaad: voor wie het leegkopen of werken in een boekhandel niet kan opbrengen, is Steinz zeer de moeite waard. Je kunt zeuren, maar ook simpelweg bladeren, browsen, snuffelen, en verrast worden - zo werkt literatuur, en zo werkt ook deze sleutel tot literatuur.

Daan Stoffelsen is webboekverkoper bij Athenaeum Boekhandel, recensent en redacteur van De Revisor.