Recensie: Oorlogvoering in de Oudheid

Vanwege de achtste Week van de Klassieken (19 t/m 27 maart 2015) verscheen bij medeorganisator van de Week uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep het handzame boekje Te wapen! Hierin bespreken drie oudhistorici, Fik Meijer, Hein van Dolen en Olivier Hekster, elk een aantal veld- of zeeslagen uit de klassieke oudheid, waarbij ingegaan wordt op de context en het verloop van de strijd en de nasleep van de slag en de implicaties die de slag met zich meebracht voor de politieke constellatie. Dat levert een onderhoudend boekje op. Door wouter van dijk.

N.B. Te wapen! is de gelegenheidsuitgave bij de Week van de Klassieken, waarin ook twee e-books worden weggegeven en Athenaeum Boekhandel drie kortingsacties presenteert. Lees meer.

Salamis, Actium

Fik Meijer bijt het spits af; in het eerste deel van het boekje, gewijd aan de strijd op zee, bespreekt hij de legendarisch geworden ‘moeder aller zeeslagen’ bij Salamis waarin de Griekse coalitie de Perzische hegemonie in de Oostelijke Middellandse Zee tot een einde wist te brengen. Listigheid aan Griekse zijde speelde in de overwinning een grote rol waardoor de Perzische overmacht teniet werd gedaan.

Als tweede uitverkoren zeeslag volgt de slag bij Actium tussen Octavianus, de latere keizer Augustus, en Marcus Antonius. De strijd om de heerschappij in het Romeinse Rijk zou beslist worden op de Middellandse Zee. Besluiteloosheid bij Marcus Antonius zorgde er uiteindelijk voor dat zijn vloot lange tijd werkeloos in de haven van Actium lag, geblokkeerd door Octavianius’ vloot, en zienderogen verzwakte door ziekte, honger en desertie. Toen Antonius eindelijk de beslissende slag aan wilde gaan was zijn troepenmacht dusdanig geslonken dat de enorme schepen die de ruggengraat van zijn vloot vormden niet behoorlijk meer geroeid konden worden. De logge zeekastelen waren vervolgens een makkelijke prooi voor Octavianus’ kleinere galeien.

Katwijk?, de Bataafse Opstand en Thermopylae

Hiermee geeft Meijer het stokje over aan Olivier Hekster, die twee van zijn drie slagen heeft gereserveerd voor ‘Nederlandse’ strijdtaferelen. De ontrafeling van het mysterie van Caligula’s ‘Slag tegen de schelpen’ aan misschien wel het strand van Katwijk is in het bijzonder het vermelden waard. Ook van de Bataafse Opstand van 70 n.Chr. zou elke Nederlander eigenlijk kennis moeten hebben. De bespreking van deze interessante episode uit de Nederlandse geschiedenis is in deze publicatie dan ook zeer op zijn plaats.

Hekster sluit af met een van de ‘vergeten’ slagen bij Thermopylae. Daarvan zijn er namelijk vele geweest, zoals de lezer merkt. Saillant gegeven is dat een verdediging van de pas bij Thermopylae, hoe heroïsch ook, zelden succesvol was in de zin dat de agressor een halt werd toegeroepen. Xerxes en zijn Perzen wisten een doortocht te forceren met behulp van de afvallige Ephialtes, Brennus en zijn Kelten vonden op eigen kracht een andere verborgen pas en ook de Geallieerden in de Tweede Wereldoorlog konden de oprukkende Duitse troepen slechts even ophouden op de legendarische plaats. Dit is dan ook vooral de functie van een verdedigingslinie bij Thermopylae geweest; de vijand ophouden tot de verdediging en/of evacuatie van de steden in het achterland gereed was.

Julianus' sterfplek, Kreta, Manzikert

Als laatste van het drieluik beschrijft Hein van Dolen drie slagen die zijn weerslag hebben gehad op de geschiedenis van het Romeinse Oosten. Dat is ook meteen de grootste eigenaardigheid van het boekje, namelijk dat twee van de acht besproken slagen plaatsvonden in een tijd die over het algemeen ruim tot de Middeleeuwen gerekend wordt. Na het relaas van het noodlottige einde van keizer Julianus die op een tot mislukken gedoemde veldtocht tegen Perzië zijn laatste adem uitblies, volgt de analyse van de Byzantijnse herovering van Kreta op de Saracenen in de tiende eeuw.

De in 1071 bij Manzikert door de Seldjoekse Turken aan Byzantium uitgedeelde rechtse directe sluit de rij van spraakmakende slagen. In een Week van de Klassieken waarin zo’n rijkdom aan potentiële verhalen uit de Griekse, Romeinse of Oosterse militaire geschiedenis beschikbaar is, lijkt de keuze voor Manzikert en Kreta wat opmerkelijk. Natuurlijk kun je formeel stellen dat het Oost-Romeinse Rijk niet ophield te bestaan toen het Rijk in het Westen in elkaar stortte en pas in 1453 aan zijn einde kwam, maar dat is mijns inziens een beetje een gekunsteld argument.

Desondanks blijft dit promotiewerkje van de Week van de Klassieken 2015 mede door de vaardige pen van de drie historici een erg onderhoudende en vlot geschreven bundel. Dat er zelfs plaats is gevonden voor gloednieuw onderzoek met de opname van de ontdekking van een nieuw fragment van het Dexippus Vindobonensis-manuscript in het hoofdstuk over de veldslagen bij Thermopylae, zorgt voor de kers op de taart.

Wouter van Dijk is historicus en vooral geïnteresseerd in militaire, sociale en Keltische geschiedenis. Hij is redacteur van het historische platform Hereditas Nexus. Deze recensie is doorgeplaats van hereditasnexus.com.