Recensie: Peter Høeg evenaart Smilla

In 1992 oogstte de Deense auteur Peter Høeg wereldwijd lof met Smilla’s gevoel voor sneeuw. Een succes dat hij meer dan twintig jaar lang niet wist te herhalen. Maar met zijn nieuwe roman Het effect van Susan (Effekten af Susan, vertaald door Femke Blekkingh-Muller) is hij weer helemaal terug. Hoofdpersoon van deze spannende thriller is de drieënveertigjarige Susan. Susan heeft een uitzonderlijk effect op mensen, zoals de titel al aangeeft. Iedereen voelt in haar nabijheid een niet te onderdrukken verlangen zich bloot te geven. Dat effect is zowel een gave als een last, want Susan is een vrouw met een groot verantwoordelijkheidsgevoel.

In enkele gevallen moet dat blootgeven letterlijk opgevat worden: jong en oud, vrouw en man dingt naar haar gunsten, en regelmatig komt Susan aan hun verlangens tegemoet, want de remmingen van het normale menselijke verkeer kent deze onafhankelijke vrouw niet. Maar ook de politie profiteert van haar gave: als Susan zich met hen bemoeit slaan misdadigers, die door de taaiste ondervragers niet tot een bekentenis kunnen worden gedwongen, binnen de kortste keren door.

Actuele literaire thriller

In Het effect van Susan komt de onconventionele heldin een wereldwijd complot op het spoor. Dat begint met de ontdekking van een ‘Toekomstcommissie’, waarvan de leden wereldwijde ontwikkelingen en rampen met onwaarschijnlijke nauwkeurigheid weten te voorspellen. Als de leden van die commissie een voor een met de dood worden bedreigd, wil Susan de zaak tot op de bodem uitzoeken. Ze krijgt daarbij hulp van haar man, een getalenteerd musicus, en hun zeer begaafde tweeling. Samen dringen ze steeds verder door in het labyrint van de hoogste kringen die even cynisch als vastberaden hun plan trekken, met een even spectaculaire als bloedstollende ontknoping tot gevolg, waarin Susans effect een doorslaggevende rol speelt.

Zo schrijft Høeg opnieuw een hoogst actuele literaire thriller met een maatschappijkritische boodschap, want je kunt het boek gerust zien als een aanklacht tegen het opportunisme van de korte-termijnpolitiek die weigert de gevolgen van het broeikaseffect aan te pakken. In dat genre is de Deense auteur begin jaren negentig al een trendsetter geweest met Smilla’s gevoel voor sneeuw. Ook de zevenendertigjarige Smilla is een eigenzinnige heldin met het hart op de juiste plaats. Smilla is de dochter van een zeehondenvangster uit Groenland en een rijke Deense arts, een ideale uitgangspositie voor Høeg om de Deense samenleving door te lichten. Susan is de dochter van een balletdanseres (Høeg was ook een tijdje balletdanser) en een natuurkundige, wat haar een brede kijk geeft op de samenleving uit het oogpunt van de kunst en de wetenschap.

Vernuftig en complex plot

Het effect van Susan herinnert aan vergelijkbare Scandinavische thrillers als de Millenniumreeks (1, 2, 3) van Stieg Larsson en de bestsellers van Jo Nesbø. Net als deze auteurs levert Høeg een tour de force door op een geloofwaardige manier een buitengewoon vernuftig en complex plot te construeren waarin alles in elkaar grijpt.

De psychologische wendingen zijn al even verrassend. In noodsituaties reageert Susan bijzonder onderkoeld, maar er is ook plaats voor verscheurende emoties, die Høeg soms wat summier, maar altijd overtuigend neer weet te zetten. Zo wordt deze misdaadroman ook een odyssee naar de beweegredenen van deze bijzondere heldin. Bijzonder is dat macroniveau (de samenleving als geheel) en microniveau (het gezinsleven van Susan) ingenieus in elkaar grijpen, zelfs in de ontknoping.

Een andere spraakmakende stilistische eigenaardigheid heeft Høeg ook in deze misdaadroman in ere gehouden: de technische uiteenzettingen. Voor een ‘gewone’ lezer betekenen die een introductie in de exacte gebieden des levens en een amusante onderbreking van het verhaal.

‘Harald is opgegroeid met een moeder die het verschil weet tussen een bulldozer en het ding waar we nu langslopen en die het van grote afstand al heeft geïdentificeerd als een Volvo-graafmachine van 35 ton, met een bereik van een kleine 8 meter, wat betekent dat ik niet in de bouwput hoef te kijken om te weten dat ze daar bezig zijn met grote rioleringsbuizen met een binnendiameter van 90 centimeter, een nominale houdbaarheid van 120 jaar en een minimaal verval van 25 millimeter per strekkende meter.’

Dat kan Susan weten omdat ze ook een briljant wetenschapper is.

Alles kan haar veelzijdige geest in vervoering brengen, zelfs de textuur, de ingrediënten en de smaak van een pizza die zij met aandacht voor haar gezin bereidt. Dat is de gave van Høeg, dat hij ons laat inzien dat niets vanzelfsprekend is en alles tot verdieping kan uitnodigen. Techniek en poëzie sluiten elkaar niet uit in zijn bijzondere universum. 

Fabian Takx is freelance journalist en auteur. Hij heeft een website, fabiantakx.nl.