Recensie: Timothy Brooks China is niet ver weg

Een geïnteresseerde lezer zal niet zeker weten wat hem te wachten staat als hij slechts de titel van Timothy Brooks boek De kaart van mijnheer Selden: China, de specerijenhandel en een verloren zeekaart leest. Gaat Brook het 216 pagina's lang over een kaart hebben? Is het een biografie over het leven van de zeer bewonderenswaardige zeventiende-eeuwse wetenschapper John Selden? Of staan toch China en de specerijenhandel centraal? Het antwoord wordt duidelijk als je dit avontuurlijke boek openslaat en begint te lezen. Door tobias ijland.

Brook, van huis uit sinoloog en historicus, onderneemt iets veel ambitieuzers dan de titel doet vermoeden. Hoewel zowel Selden als zijn kaart uitgebreid aan bod komt, bestrijkt het boek de hele zeventiende eeuw. Door de belangrijke ontwikkelingen op het gebied van wetenschap en recht en de enorme ontdekkingszucht mag deze periode volgens Brook namelijk met recht de kraamkamer van de moderne mens genoemd worden. Als je het boek vanuit dit perspectief leest, is de kaart slechts een raam waardoor we Brooks blik volgen naar de periode die hij met zoveel aandacht en toewijding beschrijft. En is het onmogelijk om niet door zijn enthousiasme aangestoken te worden.

Een kaart als leidraad voor de geschiedenis

Hoewel de kaart het kader voor verhaal biedt en het begin en eind van het boek vormt, hebben veel van de personen en verhalen die Brook ten tonele voert niet altijd een duidelijk verband met de kaart. Maar dit is verre van problematisch. Alle personen die Brook introduceert, passen op een of andere manier in het overkoepelende verhaal. De strijd tussen Selden en Hugo de Groot over het zeerecht laat bijvoorbeeld zien wat de zeventiende eeuw voor ons betekend heeft wat betreft wetgeving. De levensloop van zowel Selden als de aartsbisschop William Laud toont aan hoe groot de interesse in Oosterse talen en culturen in hun tijd was. En via Zhang Huang en Zhang Xie krijgen we inzicht in de intellectuele en cartografische tradities van China in de zeventiende eeuw. Tussendoor geeft Brook aan de hand van de levens van koopvaarders ook nog een indringend beeld van de specerijenhandel.

Dat verlevendigt de stof, niet alleen omdat persoonlijkere verhalen vaak onze aandacht beter vasthouden dan abstracte ontwikkelingen, maar ook omdat Brook hierdoor een zekere spanning in zijn geschiedenis brengt. Die spanning ontstaat doordat Brook de meeste hoofdstukken begint met achtergrondinformatie, die hij aan de hand van een historische figuur uiteenzet, en vervolgens, via een aantal omzwervingen, pas op het eind het verband legt met de rest van het verhaal. Deze spanningsboog, samen met de snelheid en het persoonlijke van de deze geschiedenis, maken het boek uitermate vermakelijk.

Navigeren door het Chinese bronmateriaal

Deze kwaliteiten zitten het boek op sommige momenten echter ook ernstig dwars. Soms lijkt het net alsof Brook zelf vergeten is waar het verhaal ook al weer heen moet. Maar het hoofdstuk waarin hij de handelsroutes van de Seldenkaart langsgaat, zeventiende-eeuwse Chinese nautische termen gebruikend om op papier over de Chinese zee te navigeren, is zo goed geschreven dat het voorafgaande kronkelpaadjes helemaal goed maakt. Vooral wanneer Brook zijn kennis van de Chinese taal en historische dialecten aanwendt om de raadselachtige namen die op de kaart bij Japanse steden vermeldt staan te lijf te gaan, wordt het lezen een fantastisch plezier.

'Verder naar het zuiden ligt een plek met de naam Shashen wanzi ('Moordbaai'). […] Het karakter sha (vermoorden) ziet eruit als een een vereenvoudigde versie van het karakter gu (graan); als je in Shashen sha door gu vervangt, tussen de beide lettergrepen ga invoegt en van de eind-n de open lettergreep -na maakt, klinkt deze verzameling Chinese lettergrepen als de Japanse plaatsnaam Kagoshima"'

Opvallend verfrissend

Uiteindelijk is dit bij uitstek de reden om De kaart van mijnheer Selden te lezen. De Europese figuren en de stellingen die Brook aan de hand van hun levens over de zeventiende eeuw maakt, zijn interessant maar komen toch nogal bekend voor. De informatie die Brook geeft over de positie van Chinese handelaren in de specerijenhandel, het Chinese handelsbedrijf en de Chinese intellectuele cultuur van de zeventiende eeuw is daarentegen opvallend verfrissend. Brooks grootste verdienste is dat hij deze in nevelen gehulde cultuur op zo'n manier aan zijn lezers toont dat dit continent opeens niet meer aan de andere kant van de wereld lijkt te liggen.

Tobias IJland is redacteur bij Skript Historisch Tijdschrift en studeert geschiedenis en Latijn aan de Universiteit van Amsterdam.