Recensie: Van de auteur van

Is het mogelijk om Harper Lees Ga heen, zet een wachter (Go Set a Watchman, vertaald door Ko Kooman) op eigen verdienste te beoordelen? Niet alleen is er het feit dat dit 'nieuw' werk is van een schrijfster die in haar 89 jaren één zeer geliefde roman heeft gepubliceerd, ook zijn er de vragen rondom het manuscript (was Lee wel echt in staat toestemming tot publicatie te geven, of hebben op geld beluste derden druk op haar uitgeoefend?), de hype en verwachtingen. En toen moest iedereen nog met lezen beginnen. Door emmi schumacher.

Manuscript

Ga heen, zet een wachter is, zoals gezegd, geen echt nieuw werk. Het is een manuscript dat Lee schreef toen ze in de late jaren 1950 in New York woonde en dat later, toen een redacteur haar had aangemoedigd zich te concentreren op de jeugdherinneringen van hoofdpersonage Jean Louise 'Scout' Finch, tevoorschijn kwam als To Kill a Mockingbird. In plaats van het gejuich waar de eerder genoemde op geld belusten misschien op hadden gehoopt is er vooral met teleurstelling op de roman gereageerd. 'Deeply mediocre' noemt The Guardian het, 'a lumpy tale', aldus Michiko Kakutani en een boekhandel in Michigan is zelfs bereid lezers hun geld terug te geven.

Flinke sprong

Dat laatste spreekt boekdelen over de affectie die lezers voelen voor To Kill a Mockingbird en de jonge Scout Finch, haar broer Jem, hun vriendje Dill en vooral vader Atticus. Hoewel sommigen in die roman ook al gaten zagen in de raciale verhoudingen in Maycomb is het een flinke sprong, van de rechtgeaarde Atticus naar de oudere meneer in Ga heen, zet een wachter die zijn nu volwassen dochter voorhoudt dat 'onze negerbevolking' 'achterlijk' is en daarom niet met stemrecht om zou kunnen gaan.

Jean Louise, die voor de zomer is teruggekeerd naar haar geboorteplaatsje in Alabama, wordt geconfronteerd met de sterke weerzin tegen de NAACP en de burgerrechtenbeweging van haar buren, haar vriend Hank en, wat nog wel het ergste is, haar vader. Alles waarin ze heeft geloofd, krijgt een nieuw perspectief. Nadat ze stiekem een vergadering van de (mannelijke) burgerraad heeft bijgewoond, waarin flink wordt afgegeven op 'negers met snotneuzen' en 'negermaatjes', loopt Jean Louise in een trance door de welbekende straten en haalt haar verleden en heden door elkaar:

'Ze liep door, langs huizen met brede voortuinen waarin dames met groene vingers bezig waren, en grote, trage mannen. Ze dacht dat ze mevrouw Wheeler naar juffrouw Maudie Atkinson aan de overkant hoorde roepen, en als juffrouw Maudie haar zag zou ze zeggen: "Kom binnen, dan krijg je taart, ik heb net een grote voor de dokter gebakken en een kleintje voor jou." Ze telde de barsten in het trottoir, bereidde zich voor op de aanval van mevrouw Henry Lafayette Duboise - "Zeg geen 'hoi' tegen mij, Jean Louise Finch, je moet 'goedemiddag' zeggen!" - haastte zich langs het oude huis met het steile dak, langs juffrouw Rachel, en was thuis.
HUISGEMAAKT IJS.
Ze knipperde met haar ogen. Ik word gek, dacht ze.'

Op geen enkel punt

Je ouderlijk huis dat veranderd is in een ijssalon: het is een mooi, misschien iets te voor de hand liggend beeld. Naast de verwarde rassenpolitiek in Ga heen, zet een wachter (alle Finches en iedereen die ze kennen zijn racistisch, behalve Jean Louise, die 'kleurenblind geboren' is - alsof dat mogelijk is en daarbij niet net zoveel schade aanricht) is dat het tweede dat teleurstelt aan de roman: het gebrek aan de sfeer en persoonlijkheid waar To Kill a Mockingbird zo rijk aan is. Niet alleen de strijdlustige Scout, haar familie, de buren van allerlei pluimage, de kinderen op school en de geheimzinnige Boo Radley, maar ook het stadje Maycomb zelf zijn onmiskenbaar zichzelf en uniek. Op geen enkel punt in Ga heen, zet een wachter krijg je als lezer een vergelijkbaar helder beeld van waar je je bevindt en hoe het daar ruikt, klinkt en voelt.

Is het dus mogelijk de roman objectief te bekijken? Eigenlijk niet. Misschien had het gekund als er niet zo'n kloof had gezeten tussen Lees eerste en tweede poging tot een roman (wat ik haar trouwens niet per se kwalijk neem: er is een reden dat een eerste versie een eerste versie is), of als elke editie van Ga heen, zet een wachter niet luid en duidelijk aankondigde dat dit een boek is 'van de auteur van'. Zoals het nu staat zullen de reacties van lezers en critici, en de manier waarop de reputatie van Harper Lee in de ogen van de wereld veranderd is, langer in het geheugen blijven dan de roman zelf.

Emmi Schumacher studeerde Engels en Amerikanistiek. Ze is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.