Recensie: A.L. Snijders' motor, eieren en lantaarn in Lydia Davis' Engels

Toen Christiaan Weijts in De Groene Amsterdammer afgelopen juli de kleinheid en beslotenheid van de Nederlandse literatuur beschreef, riep hij tot slot uit: 'Onze onbetwiste grootmeesters van de stijl? Nescio en A.L. Snijders.' Nou nee. Maar nu is, na Nescio, ook Snijders in het Engels vertaald. In het tweetalige Grasses and Trees zien we de vertalingen van Lydia Davis (Man Booker International Prize, Flaubert-vertaler) naast Snijders' sobere plattelandsanekdotes en laconieke observaties. Fijne korte verhalen, in het Nederlands noch Engels grootmeesterlijk, maar wel een sterke selectie uit Snijders' werk - en de tweetalige uitgave leert je beide talen beter te kennen.

N.B. Eerder publiceerden we voor uit Wapenbroeders en Vijf bijlen en bespraken we Een handige dromer.

A.L. Snijders

Het is een bijzondere uitgave, want al heeft Snijders (pseudoniem van Peter Müller (1937)) de Constantijn Huygensprijs 2010 voor zijn oeuvre ontvangen, een gezichtsbepalend schrijver is hij niet. Weijts' keuze om twee van de beknoptst schrijvende auteurs van de twintigste en eenentwintigste eeuw als voorbeelden te nemen, is dan ook treffend ironisch. Ik ben wel een liefhebber. Snijders schrijft zeer korte verhalen, kleine parabels, natuurobservaties, herinneringen met een twist, soms niet meer dan een boekpagina, waarvan Lydia Davis er een oppakte na een bezoek aan Nederland. Toen abonneerde ze zich op zijn graslijst, een dagelijks tot wekelijks rondzenden van ZKV's. 'Early in the morning, with or without my first cup of coffee, I would read the latest ZKV, and, often, immediately attempt a rough translation. It was enjoyable. I appreciated the freshness of each piece, the good humor, the references to Dutch culture and history, Snijders’s wit, thoughtfulness, and often surprising conclusions.'

Het leidde al tot verschillende tijdschriftpublicaties in de Verenigde Staten, en nu, na vijf jaar correspondentie en zo'n vierhonderd mailtjes, tot dit boek, bij Snijders' uitgeverij AFdH. Davis' keuze is uitstekend, mindere verhalen zitten er amper tussen. Haar keuze omvat onder andere het mooie duo ZKV's 'Schoen' en 'Passie' (die we voorpubliceerden), het titelverhaal dat de woorden van de Japanse tekenaar Hokusai over meesterschap op late leeftijd combineert met een blik op een zeventienjarige buurjongen, vossen, buizerds, een ingrijpend gedicht van Hermans, een crematie en zes woorden, de term ukiyo-e, een gevonden briefje met een Karel van het Reve-citaat, een geweldig verhaal over oude schoenen en 'grote bewegingen, olie, energie, muizen, mensen, water', en het verhaal 'Jaloezie'. Snijders had vijftig jaar geleden een motorfiets. 'De wereld lag voor me open, maar ik reed naar Durgerdam, diepe sloten, boterbloemen.' Davis: 'The world lay open before me, but I rode to Durgerdam, deep ditches, buttercups.' Vintage Snijders: al het grootse kan, maar we gaan naar Durgerdam.

Lydia Davis

Je leest in haar korte voorwoord hoe Davis (1947) in Snijders' oeuvre gegleden is – heel vanzelfsprekend, als vertaaloefening –, maar je gaat onwillekeurig toch op zoek naar de stilistische en inhoudelijke verwantschap tussen de twee schrijvers. In mijn print van de zetproef staat regelmatig een streep met 'Lydia Davis!'. Nogal wiedes, maar een frase als 'The man says the pants cost 150 Euros, I pay, though I myself have never worn such expensive pants' had zo in een verhaal van Davis kunnen staan: absurd, net iets boven de wereld zwevend. En 'De schapen' is een broertje van haar kleine boekje The Cows. Nu zijn sommige van Davis' verhalen dromen, dus het is niet gek dat 'Accountant' in haar selectie zit; maar bij haar zou er nooit besproken worden dát het een droom was. Daarentegen staat er bij mij in de marge 'Dit is een Lydia Davisdroom!' bij Snijders' realistische anekdote 'Intratuin':

'naked man by koi carp, woman on shoulder.
milk spilled on milk factory driveway

This is written (without capital letters) on the scrap of paper that proves I bought something at Intratuin (two bags of potting soil, cashier name: Mirella). I have written it down so that when I’m back at home I will remember that in the pond and aquarium section I saw a live naked man standing there carrying a live naked woman.'

Ook à la Davis: het tegendraadse spel met woorden in 'Bijfiguren', waarin Snijders speelt met het idee een dikke roman te schrijven:

'[De bevriende hoogleraar] lacht niet, maar raadt het me sterk af, hij zegt dat ik het niet moet doen omdat ik niets van psychologie begrijp, "zelfs niet van de psychologie van de bijfiguren". Dat is mooi geformuleerd, ik beloof hem ervan af te zien. Maar ’s avonds in bed bedenk ik dat ik misschien wel een onpsychologische roman kan schrijven voor al die mensen die er ook niets van snappen.'

Vertaling

'That is handsomely formulated, I promise him I will not do it. But that night in bed I think that perhaps I actually could write an unpsychological novel for all the people who also understand nothing about psychology.' 'Mooi' en 'handsomely'? Of zou 'nicely' beter zijn? 'Handsomely' lijkt te nadrukkelijk te zijn hier. En 'will not do it' leek me eveneens tezeer uitgespeld - maar 'ervan afzien' is inderdaad wel wat formeel verwoord, dus akkoord. Hoe vertaalt Davis? Het gemak waarmee ze over vertalen en taalverwerving schrijft (neem dat hilarische essay in Freeman's over hoe ze Noors leerde aan de hand van een onleesbare roman), doet vrezen. L.H. Wiener, die als meelezer fungeerde, heeft bovendien vernietigend geschreven over deze vertaling. Af en toe voel ook ik wel wat Snijders in zijn voorwoord opmerkt: 'Soms worden [mijn woorden] vertaald en kom ik in een vreemde dierentuin. Een ezel wordt een zebra, een muis wordt een vleermuis, een pad wordt een paddestoel, een vink wordt een slavink, een olieman een olifant, een olifant een nijlpaard. Ik ben in een wereld gekomen die ik herken, maar die niet de mijne is. Ik ben rijk geworden, maar mijn buurman merkt het niet.'

Maar eerder dan dat zijn dieren exotischer worden, worden ze ouderwetser, stroever. Ik betwist de keuze om 'He had taken eggs for his money' letterlijk te laten staan. Dat doet Davis mede omdat, legt ze in haar noten uit, die uitdrukking wel ooit bestond in het Engels, bijvoorbeeld bij Shakespeare. Maar Snijders schrijft niet Vondels Nederlands, zoals Davis niet Shakespeares Engels schrijft. Als ze vervolgens van een lantaarn schrijft dat die 'gives a lot of light', begin ik ook te twijfelen aan mijn beheersing van hedendaags Engels. Vertaal je 'plezier' ('hij had er plezier in') met 'pleasure' ('he did it out of sheer pleasure')? Is dat geen valse vriend? En 'wellust' ('ik zie de wellust waarmee hij zijn meisje vasthoudt') met 'passion' ('see the passion with which he holds his girl')? Is het een niet vleselijker, het andere bijbels? 'Toch' ('Dat is toch wel iets anders') met 'certainly' ('That is certainly something quite different')? Ja! Je leert je eigen taal beter kennen.

Davis' keuze van ZKV's is sterk, haar vertaalkeuzes zijn vaker soepel en onopvallend dan ik hier suggereer. Davis' Engelse A.L. Snijders zal een ruwer, exotischer vogel zijn dan de Nederlandse. Davis' Nescio daarentegen is een saaier dier. Davis neutraliseert een tekst van hem uit 1908 ('franzoos' wordt 'Frenchman', 'kotje' 'cabin'), maar dat spreektalige, fris ouderwetse is ook ingewikkeld - me dunkt dat Damion Searl het ook niet perfect heeft gedaan. 

Er zijn ten slotte, naast A.L. Snijders, Lydia Davis en hun beider talen, nog enkele potentiële winnaars in dit project. In haar noten noemt Davis 'Gerrit Krol (1934-2013): innovative and inventive, prolific Dutch author', en 'Karel van het Reve (1921-1999): a Dutch writer, translator, and literary historian, considered one of the finest Dutch essayists'. Ook Nescio en W.F. Hermans licht ze toe. Joubert Pignon niet. Laat de lantaarn licht geven, laat iemand deze dode grootheden en deze ene levende ZKV-schrijver opmerken, en vertalen.

Daan Stoffelsen is webboekverkoper bij Athenaeum Boekhandel, recensent en redacteur van literair tijdschrift Revisor.