Recensie: De liefde is toch het allerbelangrijkst

David Foenkinos (Parijs, 1974) weet zijn lezers sinds zijn debuut in 2002 steeds opnieuw te verrassen. Na de fictieve liefdesgeschiedenis La Délicatesse (2009), dat wel als zijn literaire doorbraak kan worden beschouwd, volgde onder andere Charlotte (2014), gebaseerd op het leven van de Duits-joodse kunstenares Charlotte Salomon. Nu, met Le mystère Henri Pick (Carlijn Brouwers vertaling Het geheime leven van Henri Pick verscheen begin oktober 2017), heeft Foenkinos een roman geschreven die grappig is en tegelijkertijd tot nadenken stemt, waarin feit en fictie ingenieus worden vermengd en waarin de liefde uiteindelijk overwint.

Wie is Henri Pick?

De raamvertelling waarmee Le mystère Henri Pick begint, is die van de werkelijk bestaande Brautigan Library in Vancouver, dat een collectie manuscripten bezit die door uitgevers geweigerd werden en dus nooit gepubliceerd zijn. In de fictieve Franse tegenhanger daarvan vindt een ambitieuze uitgeefster een ongepubliceerd maar veelbelovend manuscript: Les Dernières Heures d'une histoire d'amour. Over de verhaallijn is Foenkinos summier: een echtpaar gaat uit elkaar en beleeft de laatste uren van hun gedeelde liefde. Hun tragedie wordt kracht bijgezet doordat het in parallel wordt verteld met de laatste uren uit het leven van de Russische dichter Poesjkin, die dodelijk gewond raakte in een duel.

Bovendien staat Le mystère Henri Pick bol van de verwijzingen naar andere schrijvers, die ook graag een literair doolhof beschreven, zoals Bolaño (2666), Borges (La biblioteca de Babel) en Perec. Dat klinkt even als het zoveelste boek waar de vorm het wint van de inhoud, maar niets is minder waar. Le mystère Henri Pick is juist een pleidooi voor de inhoud en de liefde. Daarnaast is Foenkinos' nieuwste ook een komische literaire zedenschets en detective. Want wie is de auteur van dit geniale manuscript? Is dat werkelijk de onopvallende pizzabakker uit het dorp, wijlen Henri Pick, of gaat er iemand anders schuil achter deze naam? Dat is het echte 'mystère Henri Pick'.

Le roman du roman

Dankzij de bijzondere geschiedenis van dit manuscript (wat Foenkinos 'le roman du roman' noemt) beschikt de uitgeverij over een uniek verkoopverhaal en verkoopt het boek als een dolle. Dit 'livre événement' biedt Foenkinos meteen de mogelijkheid om een rake en hilarische dwarsdoorsnede van de literaire uitgeverswereld te geven. De oppermachtige patron des éditions, de overambitieuze redacteur, de uitgerangeerde literair criticus, de overwerkte literair agent, de publiciteitsgeile schrijver, de worstelende debutant: ze passeren allemaal de revue.

Dat is allemaal al eens eerder gedaan, in de trend van auto- en metafictie die de moderne literatuur doorkruist. Denk bijvoorbeeld aan Edward St. Aubyns Lost for Words dat in 2014 verscheen en dat het literaire prijzencircus fijnzinnig-satirisch beschrijft. Echter, onder de trefzekere pen van Foenkinos worden al deze personages mensen van vlees en bloed, die zich in je verbeelding nestelen. De werkloze criticus, op zoek naar een scoop, wordt in een paar zinnen raak neergezet, als hij in zijn haveloze regenjas op pad is:

'Certains passants le prirent pour un mendiant, san qu'il s'en doute. C'était surtout à cause de son imperméable, totalement élimé par endroits. Rouche s'était toujours senti bien dans ce manteau qui lui donnait l'allure d'un roman inachevé. Il aurait pu en changer, Brigitte lui avait plusieur fois proposé d'aller faire du shopping. Elle lui disait que c'étaient les soldes, mais rien à faire, il préférait vivre et mourir avec cette matière agonisante sur le dos.
Hij wist zeker dat sommige voorbijgangers dachten dat hij een zwerver was. Dat kwam vooral door zijn regenjas die op sommige plekken tot op de draad versleten was. Rouche had het altijd een fijne jas gevonden, waarin hij eruitzag als een aanstormend talent. Hij had een andere kunnen kopen, Brigitte had hem meermaals voorgesteld om te gaan winkelen. Ze zei dat de uitverkoop was begonnen, maar het had geen zin, hij leefde en stierf liever met dat zieltogende stuk stof om zijn schouders.'

Pick, c'est moi!

Veel personages in Foenkinos' boek zijn bovendien rechtstreeks aan de werkelijkheid ontleend, als heuse Franse biofictie. De redactrice die het manuscript ontdekt, Delphine Despero, is weliswaar verzonnen maar werkt voor de bekende uitgeverij Grasset, waar het haar eerder (zogenaamd) gelukt is de succesvolle eerste roman van Laurent Binet, HHhH, uit te geven. Haar chef is de welbekende uitgever Olivier Nora. 'L'éternel Jack Lang', oud-minister van Cultuur, komt voorbij, evenals een keur van bekende critici, schrijvers en uitgevers. De presentator van het bekendste Franse literaire tv-programma, La Grande Librairie, François Busnel, wordt opgevoerd als romanpersonage en interviewt de weduwe Pick.

En als er twijfels ontstaan over de echte schrijver die achter het manuscript schuil zou gaan, is de bekende Franse schrijver Frédéric Beigbeder er als de kippen bij:

'Le romancier Frédéric Beigbeder saute sur l'occasion pour écrire une chronique: "Pick, c'est moi!" Après tout, le roman avait été publié chez son éditeur. Et, en parfait expert de la Russie (il y avait placé l'intrigue d'un de ses romans), il devait bien connaître Pouchkine. En quelque sorte, c'était plausible. Les journalistes lui coururent après pendant quelques jours, et il en profita pour annoncer à tout-va la publication prochaine de son nouveau roman. Question marketing, c'était immense.
Schrijver Frédéric Beigbeder greep de gelegenheid aan om een stuk te schrijven met de titel "Pick, dat ben ik!" De roman was immers bij zijn uitgever verschenen. En als groot Ruslandkenner (hij had het als decor voor een van zijn boeken gekozen) moest hij Poesjkin natuurlijk kennen. Dat klonk best plausibel. Een paar dagen zaten alle journalisten achter hem aan en hij maakte daar handig gebruik van door iedereen te vertellen over zijn nieuwe roman die binnenkort zou verschijnen. Het was een enorme marketingstunt.'

Een literaire zedenschets

Foenkinos schetst haarscherp hoe genadeloos het literaire wereldje en de media met het boek aan de haal gaan en hoe iedereen het zich op zijn eigen manier toe-eigent. Uitgevers gaan het predicaat 'auteur refusé' zien als een uniek marketingmiddel. Werd het eerste deel van Prousts wereldberoemde romancyclus À la recherche du temps perdu destijds niet ook eerst afgewezen door Gallimard? Nou dan.

Een uitgever komt op het idee het vaakst geweigerde manuscript op te sporen. De auteur in kwestie kan zijn geluk niet op. Het boek verschijnt met het omslagbandje 'Un roman refusé 32 fois'. Er worden 20.000 exemplaren van verkocht. Er komt zelfs een succesvol literair festival, het 'Journée des auteurs non publiés'.

Voor het schrijven van deze literaire zedenschets putte Foenkinos ongetwijfeld uit eigen ervaringen, maar hij dringt - anders dan in bijvoorbeeld Charlotte of zijn roman uit 2007, Qui se souvient de David Foenkinos? - nadrukkelijk niet naar de voorgrond. De schrijver laat heel soms van zich horen in ironische terzijdes en voetnoten ('Les écrivains sont dingues, tout le monde le sait.'), maar stelt zich verder geheel in dienst van verhaal en personages. Inhoud boven vorm, dat vooral.

Love rules

De magie van het geniale, onontdekte manuscript reikt dan ook verder dan de hype alleen: het boek raakt de levens van zoveel personen, die daarna nooit meer dezelfde zullen zijn. Waar sommigen eerst nog hopen rijkdom of profijt te verkrijgen in het kielzog van de bestseller, vinden de vele personages uit de roman uiteindelijk het geluk, soms op een totaal onverwachte manier.

Zoals de blinde weduwe die zielsgelukkig haar laatste dagen slijt in de veronderstelling dat haar vroegere echtgenoot toch echt van haar hield en in zijn nagelaten roman hun ware liefde heeft bezongen. Dat de vork uiteindelijk anders in de steel blijkt te zitten, zoals de verrassende epiloog onthult, doet er niet toe. Love rules. Het doet denken aan Amélie Poulain uit de gelijknamige film, die brieven vervalst om haar verdrietige hospita weer gelukkig te maken en een nietsvermoedende man op ingenieuze wijze zijn dierbaarste souvenirs uit zijn jeugd terugbezorgt. Waarna ze en passant zelf ook nog het geluk vindt.

Dat is uiteindelijk ook wat je de moraal van deze nieuwe Foenkinos kan noemen: de liefde is toch het allerbelangrijkst. Wat doet literaire erkenning ertoe als je weet dat je binnenkort vader wordt? Zijn rijkdom en roem belangrijker dan de ware liefde vinden? De 'dernières heures' van een liefde worden steeds omgebogen in de 'premières heures' van een nieuwe liefde en uiteindelijk komen alle verhaallijnen prachtig samen. Een roman die werd geschreven en gesitueerd in een jaar waarin Frankrijk door vreselijke aanslagen werd getroffen, biedt zo een zeer optimistische boodschap en is alleen daarom al de moeite van het lezen waard. Deze feelgoodroman is een zeer geslaagde Foenkinos.

Marjolein Corjanus is freelancevertaler en -redacteur en daarnaast zelfstandig onderzoeker op het gebied van de Franse letterkunde. Eerder schreef zij voor literair blog De Papieren Man.