Recensie: Ik doe het toch

Sandro Veronesi waagde zich met Zeldzame aarden, zijn vervolg op de bestseller Kalme chaos, op gevaarlijk terrein. Allereerst omdat het nooit een goed idee is om een vervolg op een bestseller te schrijven. En, ten tweede, omdat het nooit de bedoeling was dat Kalme chaos een vervolg zou krijgen en dat, gezien het slot van de roman, ook niet in de rede lag. Nu komt het voor dat je, wanneer je een boek uit hebt, wilt weten hoe het verder gaat. Maar als het goed is, dan heeft de schrijver alles al in de eerste roman verteld. Het tweede boek volgt het bekende spoor, wat gezellig kan zijn, maar iets toevoegen doet het niet. Dus: kómt er een vervolg, dan is het zelden een goed boek. Maar Zeldzame aarden is wél een goed boek, een heel goed boek zelfs.

N.B. Dit is de laudatio voor Sandro Veronesi's Zeldzame aarden bij de bekendmaking van de shortlist van de Europese Literatuurprijs. Eerder publiceerden we een toelichting door vertaler Rob Gerritsen.

De moed van Purtroppo

Veronesi moest niet alleen over de schaduw van zijn eerste roman heen stappen, Kalme chaos werd ook succesvol verfilmd. Behalve miljoenen lezers hebben ook miljoenen kijkers een beeld van hoofdpersoon Pietro Paladini. Ze weten hoe hij is, hoe hij praat. Hij is namelijk Nanni Moretti, een geweldige acteur met de mooiste stem van het westelijk halfrond. Kom daar maar eens overheen, met je roman.

Het lukt Veronesi door gebruik te maken van een truc die hij in Kalme chaos beschreef: als Pietro Paladini met zijn dochtertje in de auto zit, speelt hij het spel van purtroppo. Zegt de TomTom ‘sla linksaf’ dan gaan ze rechtsom, etcetera. Purtroppo betekent ‘helaas’ Oftewel, ‘ik doe het toch’ en wel 180 graden anders. Zeldzame aarden werd geschreven met de moed van Purtroppo - Veronesi deed het tóch. En dat niet alleen, hij haalt Kalme chaos doelgericht onderuit. Hij draait de fans van die eerste roman een loer, geeft ze niet wat ze verwachten.

Introspectie wordt extravertie

Pietro, dat was acht jaar geleden die ontroerend bedachtzame man. Die dichtgeslagen weduwnaar die na de dood van zijn vrouw zijn leven zo strak aanhaalt dat hij er zelfs letterlijk een keer van flauwvalt. In Zeldzame aarden woont hij niet meer in het beschaafde noordelijke Milaan maar in het smerige zuidelijke Rome. En daar heeft hij zich naar gevoegd. Hij is niet langer de CEO van een televisieproducent, hij haalt auto’s weg bij wanbetalers. Hij is geen ziekelijk kalme man meer, hij is een pervers wilde man die zijn pik achterna holt. Het schattige dochtertje uit Kalme chaos is achttien nu, en van huis weggelopen. ‘Je weet best waarom.’ Maar Pietro heeft geen idee.

Lees Zeldzame aarden in de mooie vertaling van Rob Gerritsen, leer deze Pietro kennen en geniet van hem. En zie hoe Veronesi zijn literaire stijl aanpast aan de veranderde levensstijl van zijn hoofdpersoon: koortsachtig en als het nodig is bereid tot geweld.

‘En dit is weer een bewijs – het zoveelste vandaag – van hoe dingen, van de ene seconde op de andere, kunnen veranderen, in deze absurde wereld. Tot een minuut geleden stond deze man naast me en bediende mij op zo’n hartelijke manier dat ik zelfs was gaan geloven dat ik er recht op had – alsof hij wist dat ik een fatsoenlijke man ben die buiten zijn schuld betrokken is geraakt bij een of ander duistere zaak van zijn compagnon, en alsof het zijn taak was om mij weer wat rust te geven door me uit te leggen wat er aan de hand is en mij gerust te stellen omdat ik, ondanks het gedoe van de afgelopen tijd, en ondanks het gedoe dat zich waarschijnlijk nog in de komende dagen zal voordoen, niets te vrezen heb aangezien ik niets kwaads heb gedaan.’

Hoe vluchtig onze identiteit

'Zeldzame aarden is een term uit de natuurkunde, maar het klinkt ook als "onbekend terrein",' en dat is precies waar Sandro Veronesi zichzelf, acht jaar na Kalme chaos, naartoe stuurde. Hij ging niet op herhaling, hij ging zelfs niet op uitbreiding. Niemand blijft acht jaar hetzelfde. Pietro Paladini niet, zijn dochter niet, zijn schoonzus en al die andere personages niet. Je herkent ze, en toch zijn ze helemaal anders. Over hoe vluchtig onze identiteit is en hoe we moeten zorgen desondanks onszelf te blijven, daar gaat Zeldzame aarden over.

Toen ik het voorrecht had Veronesi te interviewen voor NRC, vroeg ik hem vanzelfsprekend: waarom schreef u een vervolg? Hij antwoordde: ‘Ik vond dat ik Pietro Paladini te makkelijk had laten wegkomen.’ En vervolgens garandeerde hij me dat er geen derde boek komt.

Joyce Roodnat is vanaf 1980 werkzaam bij NRC Handelsblad. Ze recenseerde films en later ook toneel, boeken en andere kunstrichtingen. Van 1995 tot 2006 was ze chef van de kunstredactie en sindsdien is ze eindredacteur van het Cultureel Supplement. Ze schreef ook meerdere wandelgidsen en een roman. In 2010 verscheen de essaybundel Vrouwen zijn leuker. Vijftien sterke aanwijzingen.