Recensie: Je kennis van de wereld redt je niet

'His daughter will not wake up.' Zo beslist opent een bedaard verhaal, 'Still Life', over een vader en een dochter. Ze slaapt en hij leest haar voor. Sprookjes, handleidingen. En nu leert hij haar autorijden. Het is een van de stillere verhalen in K.J. Orrs rustige debuutbundel Light Box, maar het verdriet is voelbaar. Zo gaat dat in deze kleine, sferische verhalen, die in vijf continenten spelen, en gaan over slapen en sterven, ziekte en blindheid, bewondering en liefde. Over zorg, spijt, verlies. Vlak voor de openingszin van 'Still Life' eindigt 'The Inland Sea' in een sneeuwstorm en met de woorden 'Hovering in his mind, delicate, alive: his brother's wide eyes - irises like crystals, white-blue, pale and splintered'. Zo mooi en hartverscheurend kan Orr ook schrijven.

N.B. Op de boeken van Daunt Books, de uitgeverij waar Orr debuteert, krijgt u 25% kassakorting.

Vragen

Maar dus ook koel, rustig, subtiel. In het openingsverhaal, 'The Lake Shore Limited', treffen we een middelbare man en een oudere vrouw, in een overvolle trein naar het Westen. Zij praat maar en praat maar ('Will you look at those clouds?'), hij zwijgt ('You don't say much.'), hij dwaalt af. We komen genoeg van haar te weten. Man overleden, kleinzoon. En hij? Hij is moe. Hij slaapt slecht. Hij heeft een tic, telt alles: 1, 2, 1, 2. Als hij slaapt, weet hij niet of hij in het ziekenhuis is, bij zijn vrouw, of thuis. En dan:

'When in his dreams he becomes aware of his bladder, he mentally traces two routes to the bathroom before attempting to get to his feet. Route one takes him out of the chair, across the slumbering ward, across the corridor glossed with night lighting, past the nurses' station, past the drinks machine, to the left, or to the right, either one will do. Route two, at home, he kicks the sheet off and pads in his boxers in a beeline. He doesn't need a light. He knows the way.'

1, 2. Het gedetailleerde, het opsommerige, hij weet het precies. Dwangmatig precies, dit weet hij zeker. Dit wel. Wat is er met zijn echtgenote? Leeft ze nog? Waarom zit hij op de trein? Waarnaartoe? Die vragen drijven het verhaal, maar Orr kijkt wel uit ze te beantwoorden.

Nominaties

Katherine J. Orr, geboren in Londen, een dertiger, won de Dan Hemingway Prize en een Bridport Prize, en werd genomineerd voor de Pushcart Prize, de BBC National Short Story Award, de Asham Award, de London Short Story Prize en de KWS Hilary Mantel International Short Story Prize. Ze stond in verschillende anthologieën en literaire tijdschriften. Orr bewandelt de koninklijke weg van de literatuur, al lijkt ze een roman niet te ambiëren. Ze vertelde de Irish Times:

‘With stories there can be an expectation or hope of neatness, of things fitting - of the beginning, middle and end carried forward from childhood tales. But the story may or may not fulfil that expectation. You can never be sure where it might take you. And because of this there can be a kind of wrangling with the order and mess of life that feels honest to me. And because short stories are so compressed, this wrangling can be powerful.’

Onzekerheid, ongemak, gecomprimeerd tot iets krachtigs: zo zijn haar verhalen te karakteriseren. Maar daarmee zeg je iets over hoe de verhalen zijn opgebouwd - perfect. Ze slaagt er daarnaast in personages een eigen stem te geven. Het zijn mensen van vlees en bloed. Geen onaardige mensen, zij zijn niet de aggressors (al belanden ze nog wel eens met zulke types in bed), zij ondergaan en observeren, ze zorgen. Zij zijn niet de schuldigen, maar door er simpelweg te zijn, worden ze onderdeel van wat het leven verandert.

Kleine geschiedenissen in een grote wereld

Orr heeft talent voor psychologie. Zegt ze ook iets over de wereld? Haar personages zijn niet van de straat. Een Brit realiseert dat hij blind wordt als hij in New York logeert. Een Amerikaan benut à la Lost in Translation alle diensten van het Japanse hotel waarin hij verblijft. Een Argentijnse plastisch chirurg in ruste spreekt alleen Engels. Zelfs de twee jongetjes die een bevroren Siberische landzee oversteken, hebben kennisgemaakt met een enigmatische Amerikaanse geoloog. Hij vertelde hen over breuklijnen, tektonische platen, vulkanen. Hij herhaalde 'You're all-right'. Hij gaf ze zelfvertrouwen. De broers zouden het ijs oversteken en hun vader verbazen. Nu denkt Pyotr nu aan zijn vader, nu de sneeuwstorm ze overvallen heeft. Maar ook aan de geoloog. '"Wake-up," he tells himself somewhere deep down. "Swim."' En zijn laatste woorden - ik smokkelde straks - zijn:

'Hovering in his mind, delicate, alive: his brother's wide eyes - irises like crystals, white-blue, pale and splintered.
"You're-all-right," he murmurs to him now.'

Dat is het punt: je kennis van de wereld redt je niet, je staat er alleen voor, als alles verandert. Sterker nog, misschien: wat je ervaring je heeft gegeven maakt je niet een rijker mens. Je verliest. Nee, Light Box is geen hecht gecomponeerde bundel (de vergelijking met S.J. Naudés geweldige, sterk samenhangende bundel Het vogelalfabet, ziekte, dood en geografische afstand, dringt zich op), maar er rijst wel een wereldbeeld uit op. Orr laat zien hoe eenzaam mensen zijn, en ze verzekert hen van ons medelijden. Ze geeft hen een stem, en laat ze wat overkomen. Tot je zeker weet: wakker worden doet hij niet meer. We zijn alles behalve all right.

Daan Stoffelsen is webboekverkoper bij Athenaeum Boekhandel, recensent en redacteur van Revisor.