Recensie: Deining in de journalistiek: de nieuwe van Bert Wagendorp

In zijn nieuwste roman, Masser Brock, zit Bert Wagendorp bovenop de actualiteit en zijn eigen beroep. Hoofdpersoon Masser Brock is een columnist die twijfelt over het nut van journalistiek. En dat op een moment dat de inlichtingendiensten kranten infiltreren, hoofdredacteuren worstelen met dalende oplages, Trump president wordt en Masser als topcolumnist zich in het oog van de storm vindt. Dat geeft het boek tempo, maar zorgt ook dat het boek niet loskomt van de periode waarin het zich afspeelt. Waar Ventoux een roman over universele vriendschap was met wielrennen als decor, blijft Masser Brock hangen in het plot en de journalistieke wereld waar het zich mee omringt.

Worstelingen, verledens en beschouwingen

Ja, Masser Brock is een lekker boek. Puttend uit zijn eigen werkervaring als columnist schrijft Wagendorp over een columnist in zijn nadagen die moeite heeft het tempo van veranderingen in de journalistiek en de wereld bij te benen. Totdat Masser opeens in het brandpunt van een daadwerkelijke journalistieke crisis op de krant komt te staan en zijn best doet de waarheid te achterhalen over een eventuele infiltratie van inlichtingendiensten in zijn krant, De Nieuwe Tijd.  

Dat is niet de enige plot. Masser Brock worstelt daarnaast met het feit dat zijn zus de spindoctor (en vriendin!) is van de minister-president, een affaire rondom Nederlandse militairen en een eventuele doofpot, maar ook met de aanwezigheid van zijn zus' zoon die bij hem woont en een horlogemaker wil worden. Daarnaast torst Masser een verleden mee waarbij hij zijn broer verloor en is er nog de nasleep van een artikel dat hij jaren eerder schreef over eventuele cocaïnesmokkel op Urk. Dan tot slot is er nog gedoe rondom de hoofdredacteur van de krant waarvoor hij werkt en loopt er ook nog een romantische verhaallijn doorheen. En daar weer doorheen lopen de bijna essayistische beschouwingen van Masser over de journalistiek:

‘“Er is straks geen nieuws meer,” zei Masser. “En er zijn geen opinies meer. Alles loopt door elkaar heen, alles wordt amusement. Ze noemen het ‘infotainment’ om het nog ergens op te laten lijken, maar het is gewoon amusement. Zelfs als ze iemand de keel afsnijden in een of andere woestijn, is het amusement. Goed voor de kijkcijfers, goed voor de clicks.””

Vluchtig

Meer rust, minder vluchtigheid en meer aandacht. Dat schreeuwt het boek bij monde van Masser Brock de journalistiek constant in het gezicht. Wagendorp speelt dan ook slim met journalistieke karakters en opvattingen. Er is Masser, de twijfelende columnist die zichzelf eigenlijk geen journalist vindt. Er is een nieuwe hoofdredacteur van zijn krant die vooral met oplages bezig is. En dan is er Bonna Glenewinkel, een onderzoeksjournalist uit duizenden die Masser en de rest van het krant met gedegen onderzoek en een journalistiek hart een spiegel voorhoudt. De personages zijn soms bijna karikaturaal, maar goed uitgewerkt en levendig.

Masser Brock schept daarmee een scherp tijdsbeeld van een vluchtige journalistiek met karakters die daar op hun eigen manier tegen mee worstelen. Het wringt alleen dat Wagendorp in Masser Brock zelf de aandacht niet kan opbrengen om gebeurtenissen echt uit te diepen. Op het moment dat het conflict rondom vier Nederlandse soldaten tot een climax lijkt te komen, wordt dit in een hoofdstuk weggeboetseerd. De verhaallijn met zijn zus als spindoctor komt in het tweede gedeelte van het boek amper meer terug. Zelfs de symboliek van Massers' neefje Jimi, die geobsedeerd is door tijd en het maken van horloges, komt niet echt tot leven.

Het maakt het boek net zo vluchtig als de journalistiek die het beschrijft. Heerlijk om te lezen, en met een goede pen geschreven, maar ook snel weer vergeten door de vele verhaallijnen. Het boek loopt bovendien het risico alweer snel gedateerd aan te voelen, al is het maar omdat de actualiteit er zo in meegeschreven is, met de opkomst van Trump als evident voorbeeld.

‘Waarheden onder waarheden’

Maakt dat Masser Brock een slecht boek? Verre van. Het boek leest heerlijk weg en bevat schitterende scènes. Een hoogtepunt is de scène waarbij Masser zeeziek wordt in het huis van een Urkse schipper. De schipper heeft uit nostalgie zijn kantoor aan huis verbouwd tot stuurhut, dat de deining van de golven simuleert. Het gevoel van misselijkheid dat Masser overvalt, valt samen met het besef op dat moment dat er in elk verhaal geen enkelvoudige waarheid is, maar dat er altijd ‘waarheden onder waarheden’ liggen. Masser raakt letterlijk en figuurlijk uit evenwicht.

‘Kennelijk had Lukas Brouwer behoefte aan deining, want de stuurhut begon weer te schommelen, nu in een iets ander ritme en in een andere richting dan de eerste keer. “Zojuist was het noordwestenwind,” zei hij, “maar nu is-ie gedraaid naar zuidwest en wat sterker geworden. Voel je het?” Hij draaide aan het roer. “We moeten op koers blijven.” Masser dacht dat hij gek werd.’

Massers observaties over de journalistiek en het publieke debat anno 2017 blijven na het lezen van het boek misschien nog wel het meest hangen. Masser Brock schetst een pessimistisch beeld van de journalistiek, maar laat tegelijkertijd óók zien welk fantastisch werk sommige collega's als Bonna Glenewinkel verrichten. Je mag een boek natuurlijk niet samen laten vallen met de mening van de auteur, maar toch blijft de vraag hangen in hoeverre Bert Wagendorp zijn eigen kritiek op de journalistiek samen heeft laten vallen met het wereldbeeld van Masser Brock. Is nieuws voor Wagendorp, ‘meer dan een bordeel voor meningen’? Die vraag prikkelt de nieuwsgierigheid misschien nog wel het meest. 

Tim Wagemakers studeerde Wijsbegeerte en Journalistiek en Media aan de Universiteit van Amsterdam, en liep stage bij athenaeum.nl. Hij is redacteur en moderator bij De Balie.