Recensie: Het was nu stil op straat

Een familie op stand zit aan de thee, in hun statige huis in Londen. Zeven kinderen, een vader met een trots militair verleden, en boven een moeder op haar sterfbed. Zo begint De Jaren van Virginia Woolf, haar laatste roman, gepubliceerd in 1937 en nu voor het eerst naar het Nederlands vertaald door Barbara de Lange. Deze familie, de Pargiters, volgt Woolf vanaf het eind van de negentiende eeuw tot de jaren dertig van de twintigste. Maar De Jaren, met bloed, zweet en tranen geschreven, is geen standaard familie-epos, maar een dromerige dwaaltocht door vijftig jaar Britse geschiedenis.

De wanhoop en de splitsing

Er kleeft altijd een extra zweempje romantiek aan meesterwerken die de makers ervan tot nabij de wanhoop dreven. Dat geldt bijvoorbeeld voor 'Born to Run' van Bruce Springsteen, die zes maanden lang dag en nacht in de studio zat te zwoegen (aan het nummer, welteverstaan; het album zelf zou nog eens acht maanden kosten), maar ook voor The Stand van Stephen King, die tijdens het schrijven het vuistdikke manuscript als een persoonlijke vijand begon te beschouwen. In geheel andere omstandigheden, maar met dezelfde verbetenheid, worstelde Virginia Woolf met De Jaren, een roman met een ongewoon ingewikkelde voorgeschiedenis.

Het eerste idee voor De Jaren, dat Woolf inviel zes jaar voordat de roman uiteindelijk gepubliceerd zou worden, was om een boek te schrijven dat fictie combineerde met sociaal-maatschappelijke kritiek, 'facts, as well as vision'. De vragen waar Woolf en de maatschappij om haar heen mee worstelden - internationale beslommeringen, de rol van vrouwen - zouden centraal staan, en op verschillende manieren en in verschillende vormen worden aangepakt. Uiteindelijk, na jaren werk, besloot Woolf om het project in tweeën te splitsen: het fictieve gedeelte werd De Jaren, en het non-fictiegedeelte werd een jaar later als Three Guineas gepubliceerd.

Gevolg hiervan is wel dat er grote gaten in het verhaal zitten, omdat Woolf genadeloos heeft gesneden in het originele manuscript. (In deze eerste Nederlandse editie zijn als aanhangsel twee ongecorrigeerde fragmenten opgenomen, die Woolf uit het uiteindelijke manuscript liet maar zeker de moeite waard zijn om te lezen.) De meningen zijn verdeeld over wat het effect hiervan is: sommige critici menen dat het De Jaren hierdoor ontbreekt aan scherpte, anderen houden juist van het fragmentarische effect. Ik hoor bij de tweede groep.

Bananen als zachte handschoenen

Hoewel de leden van de familie Pargiter als individuen betrekkelijk wazig blijven - De Jaren heeft niets van de diepgravende karakterschetsen van bijvoorbeeld To the Lighthouse - worden juist daardoor andere aspecten benadrukt. Hoe vaak we elkaar verkeerd inschatten, bijvoorbeeld: op één pagina komen soms wel drie versies van een personage naar voren. Hoe in de war we zijn, hoe fundamenteel hulpeloos als we met de grote levensvragen worden geconfronteerd. Hoeveel schoonheid er kan schuilen in een onbeduidend moment.

'We waren erg dwaas toen we jong waren, Sal,' zei hij terwijl hij zijn sigaret aanstak, 'en bloemrijke brieven schreven…' 'Bij zonsopgang als de mussen tjilpten,' zei ze terwijl ze de fruitschaal naar zich toe trok. Ze pelde een banaan alsof ze een zachte handschoen uittrok. Hij pakte een appel en begon te schillen. De krul van de appelschil lag op zijn bord, dacht hij; en de bananenschil was als de vinger van een handschoen die was opengescheurd. Het was nu stil op straat. De vrouw zong niet meer. De trombonist was vertrokken. Het spitsuur was voorbij en er kwam niets door de straat. Hij keek naar haar, zoals ze hapjes van haar banaan nam.'

Ik weet niet of het voor een vertaler een voordeel of een nadeel is om geen andere vertalingen te hebben om je aan te spiegelen of je tegen af te zetten, maar De Lange lijkt hoe dan ook geen enkel probleem gehad te hebben. Deze vertaling leest soepel en moeiteloos, en houdt zich (zoals alle goede vertalingen) op de achtergrond, zodat Woolfs woorden alle ruimte krijgen. We zullen nooit weten hoe de worsteling van De Jaren uitgepakt had als Woolf had besloten de tekst niet in tweeën te splitsen, maar met bananen als zachte handschoenen en zinnen als 'de gasten zagen eruit alsof ze met een zeemleren lapje waren opgepoetst, als edelstenen' maakt mij dat niets uit.

Emmi Schumacher studeerde Engels en Amerikanistiek.