Recensie: Licht en donker

Het is opvallend hoe sommige dingen aan de zomer nooit lijken te veranderen, vooral voor kinderen. Wie heeft er geen herinneringen aan 's avonds laat buiten spelen als het nog licht is, slapen met het raam wijd open en ijsjes eten op het strand? Zelfs op het Engelse platteland in de late jaren 1930, waar Lichte jaren van Elizabeth Jane Howard (vertaald door Inge Kok) zich grotendeels afspeelt, is een variatie op deze herinneringen te vinden. Met, toegegeven, meer geld en bedienden dan de meeste van ons gewend zullen zijn.

N.B. Lichte jaren is een van onze Zomerboeken van 2017. Lees ook de toelichting van vertaler Inge Kok en onze voorpublicatie uit de roman.

Al dat geld en die bedienden (die bij Howard mensen zijn met hun eigen problemen, geen figuren op de achtergrond) kunnen niet voorkomen dat ook de minder leuke aspecten van de zomer universeel lijken te zijn. Een dagje naar het strand is ook voor de Cazalets, de familie op stand waar Lichte jaren om draait, een groot geluk én een beproeving:

'Edward, Villy en Rupert zouden de auto's rijden, waar langzaam inzittenden in werden gepropt, die tegen de tijd dat ze vertrokken al plakkerig en in sommige gevallen betraand waren door de hitte en de overtuiging dat ze in de verkeerde auto zaten.'

Who among us…

Kracht en charme

In deze kleine scène liggen meerdere aspecten van de kracht en charme van Lichte jaren besloten. Ten eerste het grote observatievermogen van Howard, dat niet alleen de personages belicht maar ook hun omgeving, de bomen en beekjes van Sussex, het grote, labyrintische huis van vader en moeder Cazalet, de kleren, het servies, de geliefde poezen en de kwal die de vijfjarige Neville van het strand meeneemt om als huisdier te houden (hij heeft astma, dus een poes zit er niet in).

Daarnaast is Howard ook niet bang om door deze idyllische droom heen te prikken, op een meer expliciete manier dan je misschien zou verwachten - tot je erachter komt dat Howard haar Cazaletreeks, waar Lichte jaren het eerste deel van is, in de jaren 1990 schreef. De roman ademt zo sterk de sfeer van het bekrompen vooroorlogse Engeland dat het bijna een schok is als de auteur zaken als antisemitisme, oorlogstrauma's en seksueel misbruik benoemt in plaats van er vaag naar te gebaren.

Een donkere wolk

Over antisemitisme gesproken: over de roman hangt natuurlijk de donkere wolk van de naderende Tweede Wereldoorlog. Terwijl de middelste generatie Cazalet - broers Edward, Hugh en Rupert - met de mogelijkheid moeten omgaan dat ze (opnieuw) naar het front zullen moeten, is oorlog voor de jongste generatie vooral een schrikbeeld, een ramp die belooft nog erger te zullen zijn dan de vorige oorlog en zich weleens op hun eigen drempel zou kunnen afspelen: 'ze bevonden zich maar vijftien kilometer van de kust.' Vooral de dertienjarige Polly, die meer inzicht aan de dag legt dan veel van haar oudere familieleden, voelt de dreiging. Ook haar vader kan die angst niet wegnemen. Een voorbeeld is een gesprek dat (daar is het contrast weer) wordt gevoerd op een late zomeravond, te midden van tamme kastanjes:

'Hij vroeg haar waar ze graag naartoe wilde en ze zei dat het haar niet kon schelen, dus liepen ze door het stukje bos achter het huis omhoog naar de grote wei met de tamme kastanjes, en ze sjokte bijna naast hem voort alsof hij er niet was. […] Polly zei nog steeds niets. "Waar ben je zo ongerust over?" "Niets.' 'Ik voel dat er iets is." "Nou, bent u dat dan niet?" "Ja. Buitengewoon ongerust." "O, pap! Ik ook. Het is de oorlog, hè? Het wordt weer oorlog." De angst in haar stem ging hem door merg en been. Hij sloeg een arm om haar heen; ze was zo gespannen als een snaar.'

Een Nederlandse vertaling van de volgende drie delen van de Cazaletreeks zijn in voorbereiding. Dat geldt hopelijk ook voor het allerlaatste deel, All Change, dat Howard in 2013 publiceerde, een klein jaar voor haar dood. Iets om naar uit te kijken, hoewel het er sterk naar uitziet dat de volgende delen meer geschikt zullen zijn voor een gure wintermiddag dan een zwoele zomeravond.

Emmi Schumacher studeerde Engels en Amerikanistiek.