Recensie: Schrijven over dat waar je niet over schrijven kunt

Zeven jaar geleden is het dat Nicole Krauss’ laatste roman Great House verscheen. En nu is er dan eindelijk Forest Dark, een bomvolle ideeënroman over twee mensen die, elk op hun eigen manier, worstelen met het menselijk tekort. Krauss’ nieuwste is een indrukwekkende en ontroerende tour de force die maakt dat je haar direct vergeeft dat je er zo lang op hebt moeten wachten.

N.B. Op dinsdagavond 29 augustus interviewt Ellen Deckwitz Nicole Krauss in het Amsterdamse Compagnietheater. U kunt hierbij aanwezig zijn. Ook op Athenaeum.nl: een voorpublicatie uit de Nederlandse vertaling van Rob van der Veer.

De roman begint met de verdwijning van Jules Epstein, een welgestelde Joods-Amerikaanse zestiger die op een goede dag, na al zijn aardse bezittingen weggeven te hebben, de Israëlische woestijn in loopt en nooit meer teruggezien wordt. Hoe is hij daar aanbeland?

De passages over Epstein worden afgewisseld door hoofdstukken waarin we een jonge schrijfster volgen. Geplaagd door een writer’s block en haar op de klippen gelopen huwelijk reist ook zij naar Israël af, in de hoop daar het boek te kunnen schrijven waar ze in New York maar niet aan lijkt te kunnen beginnen. Van dat schrijven komt niets terecht. In plaats daarvan raakt ze in de ban van een gepensioneerde professor in de literatuur en zijn verzoek om zich over de nalatenschap van Franz Kafka te ontfermen.

So delicate a thing

Epstein en de schrijfster raken in de loop van de roman meer en meer losgezongen van het normale leven, en die afstand leidt tot scherpe en vaak ook aangrijpende overpeinzingen. Als Epstein terugdenkt aan het moment waarop hij zijn vrouw Lianne vertelt dat hij van haar wil scheiden bijvoorbeeld:

‘Something had needed to break, and he felt it then, the fragile bones snapping one by one under his fingers. He hadn’t guessed it would be like that. He had imagined it as a huge, nearly impossible labor, but it took almost nothing. So light, so delicate a thing was a marriage.’

Het huwelijk als een klein, breekbaar wezen. Broze botjes die knappen onder de druk van je vingers. Forest Dark staat vol met dit soort prachtige, genadeloze observaties die je dwingen steeds langzamer te lezen.

Buiten onze reikwijdte

De desintegratie van een liefdesrelatie, de onontkoombare fouten die ouders tijdens de opvoeding maken, de cultuurverschillen tussen Amerika en Israël, Joodse identiteit en tweede- en derdegeneratieproblematiek: Krauss ontleedt het in deze roman allemaal met een liefdevolle en scherpe pen. Maar meer nog dan deze op zichzelf al grote thema’s gaat het boek over het ongrijpbare, over dat wat zich aan taal en logica onttrekt.

In het tweede hoofdstuk vertelt de schrijfster hoe ze op een middag thuiskomt en zich bij binnenkomst realiseert dat ze er al is:

‘I couldn’t remember my mind ever feeling as clear as it had during the moment’s that I’d stood in the kitchen, convinced that I was also somewhere else close by. As if my mind had been not just touched by clarity, but poised at its very pinnacle, and all my thoughts and perceptions had arrived etched in glass. And yet it wasn’t the usual sort of clarity that results of understanding. It was as if foreground and background had shifted, and what I had been able to see was all that the mind normally blocks out: the endless expanse of not-understanding that surrounds this tiny island of what we can grasp.’

De oneindige uitgestrektheid buiten onze reikwijdte, dat is wat Krauss in deze roman probeert te vangen. Of vangen – Forest Dark is een tasten naar wat zich buiten onze wereld van woorden bevindt. Dat zowel Epstein als de schrijfster uiteindelijk in de woestijn belandt is dan natuurlijk geen toeval. Op deze kale vlakte waaronder volgens de overlevering de werkelijkheid gevonden kan worden, geven beiden zich over aan het immateriële, aan dat wat we soms wel kunnen ervaren maar niet kunnen weten.

Het is een onoverkomelijke tegenstelling: een roman schrijven over dat waar je niet over kunt schrijven. Er zijn dan ook mensen die zeggen dat je dat niet moet proberen, maar Krauss’ worsteling met het onzegbare is juist wat deze roman zo fascinerend en, vooral, ontroerend maakt. Ja Forest Dark faalt in het wat het probeert te doen, maar het faalt meesterlijk.

Ruth Kief is webboekverkoper bij Athenaeum.nl en coördinator van De Nieuwe Garde.