Recensie: De heilige Rita en de hopelozen in het dorp

De heilige Rita is een erg goed boek. Tommy Wieringa balt meerdere thema's uit zijn oeuvre samen in zijn Bookspot Literatuurprijswinnende roman: zijn Twentse achtergrond, de immigratieverhalen van zijn afgelopen romans, maar ook de relatie tussen een vader en zoon, de vraag wat vriendschap is, de onmogelijkheid van liefde. Zaken waarin alleen Rita, patroonheilige van de hopelozen, kan helpen. Een slaperig dorpje tegen de Duitse grens is enkele decennia geleden opgeschud door de komst van Anton, de Rus, en inmiddels is migratie een vast onderdeel: de snackbar en Bar-Feestzaal Kottink zijn door Chinezen overgenomen, Polen doen de klusjes - en dan komt er weer een Rus die de gemeenschap, en Paul Krüzens leven, opschudt.

N.B. Eerder publiceerden we voor uit De heilige Rita. We bespraken ook De dood van Murat Idrissi - en publiceerden eruit voor. Net als uit Ga niet naar zee. Honorair kozak bespraken we ook.

Anton had ooit met een sproeivliegtuigje het waagstuk ondernomen om vanuit Oekraïne naar Denemarken te vliegen - en in het weiland van Pauls vader neer te storten. Uit mijn favoriete scène:

'Het werd augustus 1975 en Anton Rubin vloog boven helgeel koolzaad en zonnebloemen, vaalblauwe cichorei en graanvelden zover het oog reikte. Hier en daar staken hoge, rechte rookpluimen de hemel in, ooievaars zweefden op de thermiek. Akker na akker besproeide hij met een fijne nevel van chemicaliën. Hij had het weidse land onder zich lief, maar groter nog dan zijn liefde voor zijn geboortegrond was zijn verlangen naar vrijheid van het soort waarvan je neusgaten opengingen en je wilde rennen als een paard in het veld. Op de eenentwintigste zou het vollemaan zijn. Er werd wat hoge sluierbewolking voorspeld, zonder grote storingen. De jerrycans stonden klaar, motorisch en mechanisch had hij de Koekoeroeznik keer op keer nagelopen, maar een definitief besluit had hij nog altijd niet genomen.
In de namiddag van 21 augustus zat hij voor de hangar op een stoel in het hoge gras, rookte een sigaret en dronk zichzelf moed in. Een briesje ritselde door de populieren. Wie hem zag zitten, de piloot met zijn vuile broek en hemd en olievegen in zijn hals, zag een man die uitrustte van gedane arbeid; hij hield een beker in zijn hand en zat met de stoel op twee poten tegen de hangar geleund. De zon had de hele dag met volle kracht op de gebarsten aarde gebrand, hij rook het gras en de bloemen, de zweem van afgewerkte olie uit de hangar, en huilde zonder geluid.'

Dat zijn fantastisch mooie zinnen. De natuur en de techniek; de kleuren, de details, de geuren; de moed en de angst, perfect samengebald in een geluidloze droom. Anton verongelukt dus, maar wordt opgevangen in het gezin van Paul, om eerst de gemeenschap en vervolgens het gezin te ontwrichten. Decennia later is het dorp helemaal op zichzelf aangewezen. 'Dat was de stand van zaken in dit deel van het land: wel een wolf maar geen pinautomaat. Die hadden ze uit het dorp weggehaald. Te weinig transacties,' schrijft Wieringa.

De routines blijven, tot Pauls beste vriend Hedwiges, de kruidenier, roept dat hij miljonair is. Een nieuwkomer, een Rus, hoort dat, en kort daarna wordt Hedwiges overvallen. Hedwiges blijft erin hangen, totaal van slag, en hij trekt zich terug. Een paar weken later is hij dood. Het levert mooie bespiegelingen in over vriendschap: hoe onvoorwaardelijk kan die zijn, hoe afhankelijk ben je, wat houd je geheim? Ook de relatie tussen vader en zoon is prachtig. Het gegeven van de omgedraaide zorgrol is universeel, maar mooi uitgewerkt, wat minder hard dan in Gerbrand Bakkers Boven is het stil, maar toch liefdevol en nuchter. Op routines.

Bijna gelijktijdig met Hedwiges' neergang wordt Pauls zieke vader gehospitaliseerd om zijn gangreen. Paul is nu op zichzelf teruggeworpen, wraakzuchtig, en graaft zich in.

De heilige Rita is een rijk boek, spannend en boeiend, het is meer dan terecht dat hij bekroond is met een grote prijs. Deze roman mocht niet prijsloos door het leven gaan.

Jesse Keff is inkoper literaire fictie en non-fictie bij Athenaeum Boekhandel.