Recensie: Een zachte, grijze lucht

Waar denk je aan als je aan Isabel Archer denkt? Henry James en het stemmige schilderij van een vrouw in jurk en hoed dat op zo ongeveer elke editie van The Portrait of a Lady prijkt. Nicole Kidman en Jane Campion. Geld en vergissingen, roddel en achterklap in salons en foyers. De oude (Europa) en de nieuwe wereld (Amerika). Gilbert Osmond, een van de ergste echtgenoten in de hele Engelse literatuur. John Banville dacht: Isabel Archer, daar zit een boek in. Een heel mooi boek, en ik noem het Mrs Osmond (nu door Arie Storm vertaald als Mevrouw Osmond)

N.B. Eerder lichtte Storm zijn vertaling van Banvilles De onsterfelijken toe. En we publiceren voor uit de vertaling.

Aan het einde van The Portrait of a Lady is Isabel er net achter gekomen dat haar man, de manipulatieve Osmond, al jaren een enorm geheim voor haar verbergt. Zijn dochter, Pansy, is niet de dochter van zijn eerste vrouw (die zo aardig was jong te overlijden), maar van Osmonds goede vriendin Serena Marle. Die Serena Marle deed zich op haar beurt voor als ook een goede vriendin van Isabel, en Isabel voelt zich begrijpelijkerwijs aan alle kanten verraden en bekocht. James laat in het midden wat Isabel zal doen met deze ontdekking: haar eigen weg proberen te gaan, of trouw blijven aan de morele en emotionele beloftes die ze heeft gemaakt?

Het grijs en het blauw

Dit kruispunt is waar Banvilles Isabel Archer: The Sequel begint. Isabel is in Londen, haar geliefde neef Ralph is net overleden, en ze heeft geen idee wat ze moet doen. Alles in dit eerste deel van de roman – het tweede speelt zich grotendeels af in Italië, waar Osmond zich bevindt – is mistig, onbestemd en grijs. Isabel baant zich onder een bewolkte hemel moeizaam een weg door haar verwarring en door de straatjes van Fulham. Banville laat prachtig zien hoe Osmonds verraad (dat eigenlijk alleen maar het grootste verraad is in een huwelijk vol kleine verraadjes) niet alleen Isabels leven overhoop heeft gegooid, maar ook haar fundamentele ideeën over wie, of wat, ze is.

‘Yet since she had left Rome to be with Ralph at the end, and especially in the days that had elapsed since his death, she had, when she was among people, the sense of having herself passed over an ultimate border, into some other bourne, and that her presence here was as a phantom, a sort of ghastly revenant, whose touch would freeze, whose look would terrifiy. It was fancy, all fancy, and she knew it. Yet try as she might she could not rid herself of the notion of being somehow beyond nature. That was how she framed it, that she had become denatured, although she was not at all sure what she meant by it.
Toch had ze sinds ze weg was gegaan uit Rome om op het einde bij Ralph te zijn, en in het bijzonder gedurende de dagen die waren verstreken sinds zijn dood, als ze zich tussen mensen bevond het gevoel dat ze over een uiterste grens was gegaan, een ander gebied in, en dat haar aanwezigheid hier in de wereld een fantoomverschijning was, een soort afgrijselijke teruggekeerde van de dood, wiens aanraking je liet bevriezen, wiens blik angst inboezemde. Het was inbeelding, allemaal inbeelding, wist ze. Maar hoe ze het ook probeerde, ze kon zichzelf niet losmaken van de gedachte dat ze voorbij het natuurlijke was. Dat was hoe ze het omschreef, dat ze onnatuurlijk was geworden, al wist ze niet helemaal precies wat ze daarmee bedoelde.’

Als in Isabels hoofd een zachte, grijze lucht hangt, dan is het in Osmonds hoofd altijd strak en onverbiddelijk blauw. In zijn huis in Florence, onder het ‘glittering gold sunlight’, smeedt hij plannen tot Isabel en hij, hoe kon het ook anders, tot een confrontatie komen. De lange, intense scène waarin het lot van hun huwelijk bepaald wordt is een van de beste in de roman, en laat zien hoe goed Banville in staat is de innerlijke gedachtegang van twee totaal verschillende mensen overtuigend weer te geven. Medelijden voor Osmond is er niet bij, wel inzicht in hoe blind iemand kan zijn die iedereen om hem heen denkt te kunnen doorzien.

Pastiche en epiloog

Een pastiche zoals Mrs Osmond heeft voor- en nadelen. Isabel is zowel bij James als Banville een fascinerend en sympathiek personage, fouten en zwakheden en al. Banville heeft er duidelijk plezier in te spelen met James’ schrijfstijl: zo leent hij de gewoonte om een hoofdstuk te eindigen met een dramatisch voorval, en het volgende te beginnen met, laten we zeggen, een beschrijving van een heuvel in Italië, om de spanning nog net iets verder op te voeren. (The Portrait of a Lady werd oorspronkelijk in een krant gepubliceerd, elke week een stukje, waarbij dit een effectieve verteltechniek was.)

Een nadeel is dat het Mrs Osmond aan een ‘eigen’ plot ontbreekt. Banville gaat verder waar James ophield, maar slaat geen onverwachte zijwegen in. Het had ook anders gekund: de roman te vertellen vanuit het perspectief van Isabels dienstmeisje bijvoorbeeld, of wat dacht je van een version of events van de intimiderende Serena Marle? Af en toe voelt Mrs Osmond als een lange epiloog, niet als een verhaal op zich. Maar toch, deze Isabel had ik niet willen missen. Het is goed toeven, onder die zachte, grijze lucht.  

Emmi Schumacher is anglist en mediastylist. Ze knipt, plakt, schrijft en fotografeert op emmimeteeni.tumblr.com.