Recensie: Fantastisch uitzichtloos

Het verbaasde me dat Anna Burns de Man Booker Prize won - maar ik zag al snel wat ze probeerde te vertellen in die hele massa van woorden. Milkman is het verhaal van een negentienjarige - de stijl klopt perfect - over de kleine Noord-Ierse gemeenschap waarin ze leeft tijdens The Troubles. Het is benauwd en beangstigend; ze is verliefd maar wil niet trouwen, een hoge IRA-man heeft een oogje op haar, wat bij haar tot grote vertwijfeling leidt, maar vooral geldt dat ze niemand kan vertrouwen. Een enorm krachtig boek.

Dat zit hem ook in de uitzichtloosheid, van zo'n gemeenschap waar iedereen op elkaar let, maar niemand dus weet wie goed of slecht is. Zelfs van haar broers weet ze niet waar ze staan. De ik - alle personages zijn naamloos, van moeder tot 'teacher' - heeft een slechte relatie met haar moeder, maar die blijkt uiteindelijk haar redder. Dit meisje probeert haar eigen leven vorm te geven, maar kan dat wel? Dit vond ik zo'n treffend stuk:

'"So, class,' said teacher after this applause had died down, "is it that you think the sky can only be blue?"
"The sky is blue," came us. "What colour else can it be?"
Of course we knew really that the sky could be more than blue, two more, but why should any of us admit to that? I myself had never admitted it. Not even the week before when I experienced my first sunset with maybe-boyfriend did I admit it. Even then, even though there were more colours than the acceptable three in the sky — blue (the day sky), black (the night sky) and white (clouds) — that evening still I kept my mouth shut. And now the others in this class — all older than me, some as old as thirty — also weren't admitting it. It was the convention not to admit it, not to accept detail for this type of detail would mean choice and choice would mean responsibility and what if we failed in our responsibility?'

Het gaat dus niet alleen om het vertrouwen in andere mensen maar ook om het niet weten welke ongeschreven wetten je per ongeluk overschrijdt en wat dan de consequenties daarvan zijn. Wat de buren en familieleden vinden, wordt niet uitgesproken, maar je weet wel dat je niet met iemand mag omgaan uit de wijk aan de overkant van de straat en tussen al deze ongeschreven regels moeten jonge mensen hun leven opbouwen. En dat je niet met maybe-boyfriend kan samenwonen als je niet met hem trouwt.

Anna Burns laat zo goed de onzekerheid zien die elke jong-volwassene heeft, over dat vriendje, over werk, over seks, maar plaatst dat in een onzichtbaar ommuurde gemeenschap waarbinnen het leven extra spannend en onzeker is door de onberekenbaarheid van de altijd aanwezige politieke situatie.

Letterlijk uitzichtloos, fantastisch neergezet. Een terechte prijswinnaar over gemeenschap, vertrouwen en opgroeien.

Elly Ooms is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.