Recensie: Hoe het zou kunnen zijn

'Nous te laisserons partir quand tu seras redevenu Baptiste, nous te laisserons partir,' krijgt de veertienjarige Baptiste te horen. Hij moet weer worden wie hij was: Baptiste. Maar is dat mogelijk na wat hij heeft meegemaakt? Wat blijft er van jezelf over wanneer je samen met je familie wordt ontvoerd door jihadisten, een paar weken wordt vastgehouden in de woestijn en uiteindelijk als enige terugkeert? Comment Baptiste est mort, waarvoor Alain Blottière zich liet inspireren door een bericht in de krant over een ontvoering in Kameroen, is een overtuigend verhaal over een jongen die zichzelf voor dood verklaart. 'Maintenant, je m'appelle Yumaï,' zegt Baptiste.

N.B. De deelnemers aan de leesclub Frans van Athenaeum Boekhandel kozen Comment Baptiste est mort uit als beste van de vijf met de grote najaarsprijzen bekroonde titels van 2016. Op 15 februari zal Alain Blottière bij Spui25 de Prix du Club de Lecture Français Athenaeum 2017 in ontvangst nemen. Kom ook!

'Baptiste, raconte comment cette histoire est commencée.' Zo begint de debriefing. Als lezer weet je niet precies door wie de vragen worden gesteld. Het zou een politieagent kunnen zijn, een geheim agent, maar ook een psycholoog. Wel wordt al snel duidelijk dat het nog niet zo makkelijk gaat worden om erachter te komen wat er precies is gebeurd in de woestijn. Baptiste, die zichzelf nu Yumaï noemt - de naam die zijn ontvoerders hem gegeven hebben - houdt dingen achter. Maar houdt hij die dingen met opzet achter of is het zijn geheugen die hem in de steek laat? Weet hij het echt niet meer? Of wíl hij het niet meer weten? Hij weet het niet meer, zegt Baptiste, maar even later geeft hij toe dat hij dingen achterhoudt:

'- Je vous ai donné tous les détails.
- Ce n'est pas vrai.
tu me caches des choses.

- Oui

je vous cache des choses

je vous l'ai dit, je veux les garder pour moi

c'est secret.'

De frustratie is voelbaar, zowel bij Baptiste als bij de ondervrager. Als lezer krijg je steeds meer sympathie voor de ondervrager die hem wil helpen, maar je leeft ook mee met Baptiste. Dat wat hij heeft moeten doorstaan - vernedering, geweld, onzekerheid, angst - is moeilijk voor te stellen, maar je kunt je wel inbeelden dat je die dingen liever vergeet. 'J'ai des blancs dans ma mémoire ou des noirs, comme vous voulez,' zegt Baptiste tegen zijn ondervrager, maar beetje bij beetje komen de herinneringen boven water en telkens ziet hij weer die blik van zijn broertje voor zich, 'le dernier regard de Louis'. En wanneer je eenmaal een vermoeden hebt van wat er is gebeurd, snap je wel waarom Baptiste niet meer kan en wil zijn wie hij was.

Des blancs, des noirs en witregels

De debriefing mist punten en komma's en staat vol met witregels. Al dat wit op de pagina's zou je in kunnen vullen met de stiltes die er vallen, de momenten waarop de ondervrager zijn geduld bijna verliest, de geheimen van Baptiste, de gaten in zijn geheugen.

'- Pourquoi je me souviens et pourquoi je me souviens pas?

Je ne sais pas pourquoi
je me souviens de choses horribles, je me souviens de choses magiques'

Gelukkig bestaat de roman niet alleen maar uit debriefing, want de antwoorden van Baptiste, die kortaf en emotieloos zijn, werken niet alleen op de zenuwen van de ondervrager maar op een gegeven moment ook op die van de lezer. De ondervragingen worden afgewisseld met meer verhalende beschrijvingen maar ook hier worden niet alle details uit de doeken gedaan, waardoor je tot het einde slechts een vermoeden hebt van wat er is gebeurd met zijn familie. In die beschrijvingen krijgen we wel een andere Baptiste te zien, een Baptiste die gefascineerd is door de woestijn en hoop vindt in de muurschilderingen die hij ontdekt in de grot waar hij een paar dagen aan zijn lot wordt overgelaten:

'De ces jours passés demeurent les magies des hommes d'avant qui lui portaient secours, leurs mains ouvertes qui lui faisaient signes et où il posait les siennes. […] Il marchait des heures tout autour de la grotte, laissant sa main glisser contre la pierre, s'arrêtant quand il découvrait un nouveau dessin d'autruche, […] ou trois hommes qui dansaient devant une femme enceinte, et mille autres figures comme des portes qui s'ouvraient vers un monde d'enchantements et qu'il se sentait tout près franchir.'

En nu?

De muurschilderingen (waarvan je je kunt afvragen of het niet gewoon hallucinaties zijn) houden Baptiste op de been en verzachten zijn eenzaamheid wanneer hij in zijn eentje moet overleven in de woestijn, maar zullen de herinneringen aan die tekeningen hem ook op de been houden nu hij als enige naar Frankrijk is teruggekeerd? Hij moet weer gaan deelnemen aan het normale leven. Maar hoe? Hoe doe je dat als het geweld in Game of Thrones je doet denken aan het geweld dat je zelf hebt meegemaakt? Als je 's nachts niet kunt slapen en je eigenlijk alleen maar terugverlangt naar de woestijn en de sterren? Eigenlijk zou je je er niks bij voor willen stellen, maar met Comment Baptiste est mort laat Blottière op overtuigende wijze zien hoe het zou kunnen zijn om ontvoerd te worden en als enige terug te keren, en wat dat met je doet.

Joeba Bootsma doet de researchmaster Literair Vertalen aan de Universiteit van Utrecht en liep stage bij Athenaeum.nl.