Recensie: Jeugdboek met een hoge woordwaarde

Ambrose Bukowski is een nerd. Bovendien draagt hij imitatie-Nikes en tweedehands kleding, wordt hij gepest op school, houdt hij niet van sport en is hij geen gamer. Hij heeft een werkende moeder, zijn vader is overleden, en hij mag nauwelijks de deur uit zonder begeleiding van zijn moeder. Hij heeft maar één hobby: hij houdt van Scrabble. Een boek met een dergelijke hoofdfiguur kan dus nooit een spannend verhaal opleveren, zou je zeggen. Maar daar slaagt Susin Nielsen met haar jeugdboek Woordnerd nu juist wel in. Nielsen geeft een verrassende draai aan het ogenschijnlijk oersaaie bestaan van een twaalfjarige puber.

Moordaanslag

Het leven van de Canadese Ambrose Bukowski is zeer gereguleerd, daar zorgt zijn moeder wel voor. Ambrose gaat naar school, doet zijn huiswerk en speelt iedere avond met zijn moeder een potje Scrabble. De werkende moeder heeft het financieel niet breed, dagjes uit zijn een zeldzaamheid, op de televisie thuis is maar een kanaal te ontvangen en eigen initiatief van Ambrose wordt door zijn overdreven voorzichtige moeder sterk ontmoedigd.

Op school wordt hij door drie klasgenoten stelselmatig gepest, meestal omdat hij in 'foute' kleding loopt. Ambrose is allergisch voor pinda's en de pinda die door zijn kwelgeesten stiekem in zijn boterham wordt gestopt, beschouwt hij als een poging tot moord. Hij ziet de krantenkop al voor zich: 'Eenzame nerd gedood door pinda. Slachtoffer droeg Ikes'. Het vormt de aanleiding voor een ingrijpende verandering in zijn leven.

Kettingreactie

Ambrose is niet de meest initiatiefrijke jongen. Nielsen zet op overtuigende wijze een toevallige samenloop van omstandigheden neer die een kettingreactie van gebeurtenissen tot gevolg heeft. Het zijn deze voorvallen die Ambrose tot vindingrijke vondsten brengen waardoor hij zijn leven meer naar eigen wens kan inrichten. Wel steeds buiten medeweten van zijn moeder, maar ook de problemen die dat met zich meebrengt weet hij op geraffineerde wijze te omzeilen. Al is dat met de nodige hobbels.

De schrijfster geeft de lezer een aantal boodschappen mee, zo lijkt het. Ook al ben je graag op jezelf en denk je je wel te vermaken, kijk ook om je heen. De wereld is groter dan je huiskamer. Ambrose is een wat teruggetrokken en in zichzelf gekeerde jongen, maar blijkt inventiever en creatiever te zijn dan hij zelf ooit dacht. Het doorbreken van de beschermde opvoedingscocon van zijn moeder, stimuleert hem enorm. Hij doet nieuwe contacten op en slaat nieuwe wegen in.

Rebellie

En in die contacten blijken sommige mensen toch anders in elkaar te zitten dan in eerste instantie gedacht. Een simpele levenswijsheid, die Nielsen Ambrose op een bijna vanzelfsprekende manier laat ontdekken. Zo blijkt de door moeder en zoon veronderstelde zwaar criminele zoon van de bovenburen een in wezen goedaardige lobbes die ongemerkt de rol van grote broer van Ambrose op zich neemt.

Dat moeders wil niet altijd wet is, laat de schrijfster duidelijk merken. Het is helemaal niet verkeerd enige rebellie te ontplooien wanneer de situatie thuis je niet bevalt. In het geval van Ambrose komt dat uiteindelijk ook de moeder ten goede. Haar kookkunst blijft een voortdurende bron van ergernis, maar wanneer ze eenmaal haar 'grofgebekte-vrachtwagenchauffeurstadium' is ontstegen, doet dat hun relatie zeker goed.

Bordspel

Dat Ambrose niet geobsedeerd is met computergames maar het 'ouderwetse' Scrabble is een briljante vondst van Nielsen. Ambrose' fascinatie voor het spel loopt als een rode draad door het verhaal. Voortdurend is hij aan het bedenken welke woorden hij van een woord kan vormen dat hij toevallig hoort. Neem nu 'ongelukkig'. Daar kun je van maken: nukkig, lokken, geklik, lukken, enzovoort. Als lezer ga je ook bijna met letters schuiven en de woordwaardes tellen. Wanneer Ambrose - nog steeds buiten medeweten van zijn moeder - zich in wedstrijdverband op het spel stort, verbreedt hij letterlijk en figuurlijk zijn horizon. De kwaliteiten die je hebt moet je uitbuiten, is de strekking.

Ondanks de serieuze ondertoon is dit bovendien een humoristisch boek. Vooral dankzij het onderkoelde, laconieke commentaar van Ambrose op de gebeurtenissen, gecombineerd met de te pas en te onpas opduikende verwijzingen naar Scrabble. Met het voortdurend verhaspelen van de hoofdstuktitels voert de schrijfster het woordspel nog wat verder door.

Sneakers

Nielsen weet niet alleen het karakter en de gedachten van een jongen als Ambrose goed neer te zetten, ze heeft beslist oog voor wat jongeren bezighoudt en wat in de jongerencultuur speelt. Ze maakt duidelijk dat je als jongere de kans loopt al gauw buiten de boot te vallen wanneer je bijvoorbeeld niet aan bepaalde kledingeisen voldoet. Met zijn paarse ribbroek en imitatiesneakers staat Ambrose dan ook ver af van het clichébeeld van de jonge puber met z'n afgezakte spijkerbroek en kwaliteitsgympen. Maar hem lijkt dat niet te deren.

Susin Nielsen doet geen krampachtige pogingen aan te willen sluiten bij de gedachtegang van het beoogde jonge lezerspubliek. Woorden als cool en chill zul je in het boek niet tegenkomen. Je moet vooral jezelf blijven. Concessies doen aan de mainstream doet afbreuk aan je persoonlijkheid, zo houdt Nielsen ons voor.

Martin Smit is redacteur van het tijdschrift De As en is medewerker van Athenaeum Nieuwscentrum.