Recensie: Leve de rurale literatuur

De acht bergen is autobiografisch, in die zin dat Cognetti net als zijn verteller Pietro geboren is in Milaan en hij ook een levenslange vriendschap onderhoudt met een jeugdvriend uit de bergen. Maar hij heeft zijn verhaal bewust verschoven naar de plek in Val d'Aosta waar hij zelf een deel van het jaar woont. Hij is als het ware gaan leven naar het schrijven. Het is waarschijnlijk daarom dat het terug-naar-de-natuur-thema zo authentiek overkomt. Liefde, dood, vriendschap, het tevergeefs naar je hand willen zetten van het noodlot, de moeizame relatie met ouders, de uiteindelijke acceptatie van hun handelen. Klassieke thema's weten toch steeds weer te bekoren, mits oprecht gebracht.

N.B. Dit is Guus Bauers laudatio voor Paolo Cognetti's De acht bergen bij de bekendmaking van de shortlist van de Europese Literatuurprijs 2018. Eerder publiceerden we een bespreking van de roman door Maarten Asscher en een toelichting bij de Nederlandse vertaling door Patty Krone en Yond Boeke.

(Valse) nostalgie

Het is het verhaal van de vader, de mannetjesputter, die zich onmogelijk kan uiten anders dan met dagenlange marsen in de bergen, en de dromerige zoon, die weliswaar ook het liefst op zichzelf is maar dan met de neus in de boeken. Pietro's moeder sluit gemakkelijk vriendschappen, is juist graag onder de mensen, is van de helpende, onderwijzende hand. Voor Pietro's vader is het letterlijk en figuurlijk bereiken van de top - metaforisch voelt hij zich uitsluitend op zijn gemak boven de boomgrens - geen einddoel, slechts een anticlimax. Hij duldt geen ander wereldbeeld.

De moeder is weliswaar ook afkomstig uit de bergen maar zij heeft een andere benadering ten opzichte van de valse nostalgie, het leven dat ze eigenlijk hadden kunnen, hadden moeten leiden. Een eenvoudig zelfvoorzienend bestaan. Bergjongen Bruno, stiekem de gewenste zoon van Pietro's vader, geeft Pietro een natuuropvoeding. Een mooie wisselwerking. Bruno krijgt van de moeder gezinswarmte en scholing. Cognetti is in deze roman een pleitbezorger voor de traditie. Wat is er mis met het leven dat eeuwenlang op deze toppen is geleefd, waarom moet iedereen het steeds maar 'beter krijgen'? En wat houdt dat dan eigenlijk in? Is het educatie, verregaande automatisering? En dat in een tijd waarin steeds meer mensen streven naar, eigenlijk zonder uitzondering utopische, eenvoudige levensvormen.

Bergcultuur

Cognetti laat de verhouding tussen Pietro en zijn vader na verloop van tijd mooi kantelen. De man komt op voor hem typische wijze aan zijn einde. Hij sterft aan een hartaanval, alleen achter het stuur, op een eenzame weg. Pietro erft wat geld en daarnaast een woest stuk grond, hoog gelegen tegen een rotswand. En juist deze erfenis brengt Bruno weer bij zijn vader terug. Een roerend inzicht. Het levert de mooiste tijd, de mooiste pagina's op, wanneer de twee samen met de hand, zoals het al eeuwen gebeurt, een huis optrekken tegen de rotswand. Een huis zonder elektriciteit en stromend water. Leve de rurale literatuur.

Zal Pietro zich daar voorgoed terugtrekken, kan hij dat aan? De vriendschap met Bruno is beperkt tot de bergen, met de buitenwereld heeft die niets van doen. Pietro heeft in de jaren voorheen overal ter wereld de bergen gezocht, zag in Nepal de bergcultuur die in zijn thuisland zo goed als verdwenen is. Pietro gaat de klimpaden van zijn vader na, ziet in de kaart die hij naliet een roman met vele verhaallijnen. Een veelzeggend bericht aan een zoon van een zwijgende vader.

Pietro en Bruno hebben gedurende meer dan drie decennia een band, soms staat de verhouding op springen maar er blijkt altijd rek in te zitten tot aan het bittere, maar o zo sensibele einde. Pietro kent Bruno beter dan iedereen denkt en gunt hem een geheim, hun gezamenlijke waarheid, waarvan de lezer ook deelgenoot wordt. Bruno de laatste echte bergbewoner. De bergen die snel weer met zichzelf alleen zullen zijn, terwijl hun gletsjers het geheugen zijn van het scala van gebeurtenissen van lang voorbije winters.

Guus Bauer is schrijver en literair journalist. Naast talloze interviews met binnen- en buitenlandse schrijvers, filmers, acteurs en kunstenaars, schreef hij onder meer de romans Vogeljongen en Het geheim van Treurwegen.