Recensie: Liefdes wonden

‘One of fiction’s great mappers of the human heart,’ zo karakteriseert zijn Britse uitgever Julian Barnes. Terecht. Ook in zijn nieuwe roman, The Only Story (Het enige verhaal, vertaald door Ronald Vlek) verkent Barnes – dik in de zeventig – de gevoelswereld, met een wakkere en subtiele herinnering aan wat al ver achter hem ligt. De branie van eerste liefde en de verwachting dat die een leven lang zal standhouden: dat thema zal niemand koud laten.

N.B. We wijdden eerder op Athenaeum.nl besprekingen aan Barnes' oeuvre: Het tumult van de tijd, In ogenschouw, Alsof het voorbij is, en Polsslag. Ook brachten we een fragment uit Alsof het voorbij is en een essay bij Het tumult van de tijd.

Het boek valt met de deur in huis:

‘Would you rather love the more, and suffer the more; or love less, and suffer less? That is, I think, finally, the only real question.’

Tot ons spreekt Paul. En hij nuanceert meteen – Barnes’ handelsmerk –: eigenlijk is dit geen vraag, want in de liefde is er geen keuze; als die er wel is, is het geen liefde. Hij gaat ons zijn ‘only story’ vertellen, het enige verhaal dat er in zijn leven werkelijk toe gedaan heeft. 

Dit doet wat pompeus aan, en wat al te fatalistisch, maar laat u zich er niet door afschrikken: wat volgt is de boeiende en scherpzinnige reconstructie van een grote liefde en de valkuilen die iedere jonge minnaar opnieuw lijkt  te moeten ervaren.

Keurig en rebels

In een nette Londense buitenwijk, ‘The Village’, begint het verhaal; Paul van negentien ontmoet de 48-jarige Susan op de tennisbaan, tijdens de lange, saaie zomervakantie die hij bij zijn ouders doorbrengt. Paul studeert, Susan is huisvrouw, maar wel snedig; zij heeft kennis van het leven, vindt Paul. Als hun verhouding uitkomt, worden ze geroyeerd door de club, maar tegenstand doet Paul leven. ‘A young man needs a reputation,’ vindt ook Susan. De scheve ogen van zijn vrienden – en vooral hun vriendinnen – als hij eenmaal met Susan is gaan samenwonen, zijn alleen maar bevorderlijk voor de liefde: die is bijzonder, onvoorspelbaar, enig in zijn soort, is zijn jeugdige overtuiging. En voor altijd: ‘Well, that’s the certainty of love between us settled, now the rest of life has to fall into place around it.’

Dit is Barnes’ terrein: de blinde vlekken, de beperkingen en de alledaagse gekte van overigens keurige en intelligente mensen. Natuurlijk wordt Paul ingehaald door de feiten, en vooral door de geschiedenis. Susan heeft onder haar frisse en vrolijke manier van doen een zwakke plek, een bron van paniek zoals ieder mens die heeft, moet Paul ten slotte erkennen. Die ligt in haar verleden: de oorlog heeft haar zowel haar broer als haar verloofde afgenomen.

Prehistorie

Al veel eerder, in 1982, koos Barnes de ongrijpbare voorgeschiedenis van een partner tot thema, in de roman Before She Met Me. De brave Graham raakt geobsedeerd door het spoorzoeken naar zijn voorgangers in de liefde voor Ann, een voormalig actrice – zijn queeste leidt tot een gewelddadig-kluchtige ontknoping, zoals het hele boek wilder klinkt en meer naar de satire neigt dan The Only Story. Daar is het vooral de taal die de voormalige minaars hebben uitgewisseld die Paul onaangenaam bezighoudt: ‘He had found himself morbidly sensitive to lovers’ language.’ Wie heeft daar nooit een gedachte aan gewijd? Wie heeft nooit bedacht dat ‘minder te voelen’ misschien wel beter zou zijn, dat leven om de tijd prettig door te komen, niet voor de passie, toch zo slecht nog niet is?

Aangezien Paul vertelt en tegelijk nadenkt, is de plot gelardeerd met zulke inzichten; het boek zit bomvol wijsheid en frappante observaties. Niet alleen pijnlijk-opvoedende, ook warmstemmende:

‘I lie in bed at home, trying to put feelings into words. On the one hand – and this is the part to do with the past – love feels like the vast and sudden easing of a frown. But simultaneously – this is the part to do with the present and the future – it feels as if the lungs of my soul have been inflated with pure oxygen. I only think this when alone, of course. When I am with Susan, I’m not thinking what it’s like to be with her; I’m just being with her. And maybe that “being with her” is impossible to put into any other words.’

Voor wie het niet uitmaakt: lees het Engelse origineel. Omdat de karakters zo Brits zijn, omdat het Engels mooi en simpel is en omdat veel uitdrukkingen in vertaling een andere bijklank krijgen. Don’t they?

Esther Wils is freelance recensent voor het AD, Focus en Indisch-anders.nl.