Recensie: Medianoche y andado

‘Middernacht en de tijd verstrijkt,’ roept de nachtwaker in het verhaal ‘Andado’ door de lege straten van een villawijk in Santiago, Chili. En even later: ‘De tijd verstrijkt en alles is veilig.’ Er verstrijkt veel tijd in de verhalen van de herontdekte Amerikaanse Lucia Berlin (1936 – 2004), van wie nu Avond in het paradijs is verschenen in de vertaling van Lucie Schaap, Maaike Bijnsdorp en Elles Tukker. Ze raast door de levens van haar hoofdpersonen, vrouwen doorgaans, die zich veelal begeven in het gezelschap van mannen die uiteindelijk weinig veiligheid bieden. Maar ze zet de tijd ook stil, om met verfijning de omgeving te beschrijven, de bloemen, de geuren, de zinderende hitte, het avondlicht dat de glasscherven op een hoop bouwpuin doet schitteren.

N.B. We publiceerden ook voor uit Avond in het paradijs, en eerder publiceerden we Maartje Wortels voorwoord bij Handleiding voor poetsvrouwen. Lees het op Athenaeum.nl.

Langs de lijnen van haar eigen leven laat Berlin haar personages zich vestigen, verhuizen, een bestaan opbouwen, kinderen zijn, krijgen of hebben. Ze stuurt zelfkantige buren en familieleden op hen af, tegen wisselende achtergronden van zowel ranzige armoede als overdaad. Ze hanteert een prettig onnadrukkelijke stijl, bijna feitelijk.

In het verhaal ‘Reisschema’ krijg je bijvoorbeeld een opeenvolging voorgeschoteld van de vluchten, transfers, overnachtingen, wachttijden en aansluitingen op een reis van Santiago naar Albuquerque in de jaren vijftig. De jonge hoofdpersoon vliegt voor het eerst alleen. Onderweg is ze door haar rijke vader ondergebracht bij mondaine minnaressen en zakenrelaties met een Rolls Royce. Ze wordt door hen verzorgd maar niet gezien terwijl ze bij iedere tussenstop verder van huis en dichterbij haar nieuwe woonplaats komt. Juist de opsomming van de reisbewegingen en de plichtmatige ontvangst op de logeeradressen maken de transitie van de jonge studente intens voelbaar.

De laatste stop voor de eindbestemming is Miami. Daar wacht de naamloze hoofdpersoon een briljante stijlfiguur: de onooglijke tante Martha. ‘Toen ik haar zag, deinsde ik terug met de typische pedanterie van een ijdele tiener,’ schrijft Berlin. Het is juist deze vrouw die in vier alinea’s en een lunch van kalkoentosti’s meer warmte en empathie toont dan het meisje in haar hele leven ontmoette. Bij het afscheid klampt ze zich aan haar dikke tante vast, terwijl die haar een mandje met Miami Beach borduursel in de hand drukt, gevuld met brownies en een dagboek met een slotje. Het verhaal is zo compleet dat je bij het einde niet eens benieuwd bent hoe het verder gaat.

‘De zon ging onder toen we boven Albuquerque vlogen. […] Ik voelde me oud. Niet volwassen, maar zoals ik me nu voel. Dat er zoveel was wat ik niet zag of begreep, en nu is het te laat. In New Mexico was de lucht schoon en koud. Niemand die me opwachtte.’

Lucia Berlin verenigt het beste van andere heldinnen van de korte baan. De kleine eenzaamheid die langzaam groeit, zoals je die bij Alice Munro vindt. Het mededogen voor de dapper ploeterende personages van Vonne van der Meer. De impact van de natuurbeschrijvingen à la Antjie Krog. Leve Lucia Berlin.

Caroline Reeders is directeur van Athenaeum Boekhandel.