Recensie: Niet elke kunsthistoricus kan dat, een Rembrandt herkennen

In de inleiding beschrijft Jan Six letterlijk hoe hij het schilderij zag staan bij Christie's, hoe het begon te kriebelen toen hij zich realiseerde dat het waarschijnlijk een Rembrandt was. De taxateurs van Christie's hadden Portret van een jonge man wel herkend als afkomstig uit de kring rondom Rembrandt maar zagen niet dat het vermoedelijk door de schilder zelf is gemaakt. Niet elke kunsthistoricus kan dat, een Rembrandt herkennen, dat is echt een vak apart.

Vervolgens nam Six Rembrandt-kenner Ernst van de Wetering in de arm en deed uitgebreid onderzoek naar het schilderij. Ze vergeleken het portret uitvoerig met andere schilderijen van de schilder. Het grootste probleem met het werk is namelijk dat er geen handtekening en datum op staat. Hoe stel je dan de authenticiteit van een schilderij vast?

Dat heeft Six gedaan door middel van stilistische vergelijking: hoe is de compositie opgezet, wat voor kleding heeft de jongeman aan en komt het werk overeen met dat wat de kunstenaar destijds schilderde? Er is ook technisch onderzoek aan te pas gekomen. Door verfmonsters heeft de kunsthandelaar kunnen vaststellen dat de grondering van het schilderij dezelfde is als de grondering van schilderijen van Rembrandt uit 1634.

Hoewel Six zijn onderzoek en bevindingen overtuigend uit de doeken doet, zullen we nooit helemaal zeker weten of het echt een Rembrandt is. Het gaat hier over waarschijnlijkheid, over de verschillende factoren die de authenticiteit van dat schilderij lijken te bevestigen. Schilders werkten in die tijd nauw samen. Als je je indenkt hoe het er indertijd in de ateliers aan toe ging - leerlingen die hun meesters ondersteunden in het schilderproces, leerlingen die hun meesters op een gegeven moment evenaarden - en daarbij in ogenschouw neemt dat secundair materiaal grotendeels ontbreekt…

Maar Six is zelf overtuigd en daardoor buitengewoon overtuigend. Hij schreef een wat technische maar heel toegankelijke tekst (met een begrippenlijst achterin). Hij legt stapsgewijs uit waarom hij denkt dat het een schilderij van Rembrandt is en laat zo, en passant, zien hoe een kunsthistoricus werkt. Ik vind het een ontzettend sappig boek.

Marieke van Ekeren is kunsthistoricus, theaterwetenschapper en boekverkoper bij Athenaeum.