Recensie: Oorlog en gevoeligheid

De mens heeft altijd al naar eeuwig voortdurende vrede verlangd. Tot nu toe is dat helaas altijd een ideaal, en nooit de werkelijkheid gebleken. Dit idee staat centraal in Jonathan Holslags nieuwe boek, dat lezers langs drieduizend jaar oorlog en vrede voert: A Political History of the World (Vrede en oorlog. Een wereldgeschiedenis, vertaald door Aad Janssen, Ineke van den Elskamp, Marianne Palm en Pon Ruiter). Hoewel de boodschap dat de mens altijd al in oorlogen verwikkeld geweest is (en dat waarschijnlijk ook altijd zal blijven) niet vrolijk is, is het boek niet pessimistisch. Er zijn altijd weer nieuwe oorlogen, maar ook altijd weer nieuwe vredesverdragen. Holslag maakt de balans op zonder de hoop op een betere toekomst te verpletteren.

N.B. Eerder publiceerden wij voor uit Holslags boeken Onmogelijke vrede en Vlaanderen 2055.

Holslag, docent International Politics aan onder meer de Vrije Universiteit Brussel en de NATO Defence Academy, schreef zijn boek vanuit de overtuiging dat we internationale betrekkingen alleen kunnen begrijpen wanneer we een goed besef hebben van de lange geschiedenis van oorlog en vrede. A Political History of the World is dan ook vooral gericht op mensen die wereldpolitiek willen bestuderen, veranderen, of er verslag van willen doen. Toch is het niet zo’n boek waar alleen de doorgewinterde diplomaat doorheen komt; Holslags schrijfstijl is licht en sympathiek en wanneer hij een politieke theorie aanhaalt legt hij kort maar overtuigend uit wat die inhoudt.

Wereldgeschiedenis

Drieduizend jaar oorlog en vrede in 556 pagina’s. Het is Holslag gelukt de politieke geschiedenis tot een minimum terug te brengen en in één vloeiend, en eigenlijk relatief kort, verhaal te gieten. De reis begint nog voor 1000 v. Chr. in Egypte en Mesopotamië en leidt vanaf daar langs de grootste en invloedrijkste politieke rijken uit de geschiedenis, zoals Assyrië, Macedonië, het Romeinse Rijk, het Tang-imperium en Mongolië.

Hij doet zijn best om de hele wereldgeschiedenis te tonen en te breken met het Eurocentrische perspectief dat in veel literatuur toch nog steeds het uitgangspunt vormt. Dat komt bijvoorbeeld tot uitdrukking in het hoofdstuk over de periode 1500-1750. Dat gaat namelijk niet hoofdzakelijk over ‘de ontdekking’ van Amerika en Europees kolonialisme, maar vooral over machtige imperia in het Midden-Oosten, zoals het Safawidische Rijk, en in Azië, zoals de Chinese Ming-dynastie.

Elites

Hoewel het boek wat betreft ‘de plek’ van de belangrijke geschiedenis dus relatief genuanceerd is, zijn sommige andere definities, bijvoorbeeld die van ‘politiek’, iets nauwer. Het is opvallend dat het boek vooral gericht is op het gedrag van politieke elites. Toegegeven, gedurende het grootste deel van de geschiedenis had ‘het volk’ niets met het politieke bestuur te maken en beslissingen over oorlog lagen en liggen bij de bestuurlijke elite. Toch gaat politiek over veel meer dan de ideeën en wanen van leiders: de mensen over wie geregeerd wordt zijn van essentieel belang voor het voortbestaan van welk imperium, welk koninkrijk of welke staat dan ook.

In zijn inleiding schrijft Holslag dat hij veel aandacht zal besteden aan het effect van wereldpolitiek op het leven van gewone mensen. Hoewel hij dat soms inderdaad noemt – interessant is bijvoorbeeld zijn beschrijving van de verschillen tussen de Romeinse elite en het volk – is informatie over ‘de gewone mensen’ vrij schaars. Het grootste deel van het boek gaat toch vooral over grote leiders, hun daden en hun ideeën.
Zelfs in het deel over moderne geschiedenis - de ontwikkeling van de democratie is toch een belangrijke historische gebeurtenis in dit tijdvak – lees je vooral over elites. Nationalisme, patriottisme en opstanden beschrijft Holslag vanuit het perspectief van denkers en schrijvers, waardoor de afstand tussen ‘het volk’ en ‘de politiek’, ironisch genoeg, nog steeds groot blijft.

Golvende geschiedenis

Holslags boek maakt je als lezer wel op een andere manier bewust van onze plaats in de geschiedenis. Het doet inzien dat de geschiedenis golft, en dat niet alleen oorlogen beginnen en eindigen, maar ook imperia opkomen en weer verdwijnen, grenzen verlegd worden, namen veranderen. Ook ‘onze’ tijd zal uiteindelijk ook een hoofdstuk in een langere geschiedenis zijn.

Na over drieduizend jaar oorlog, vrede en machtsverschuivingen gelezen te hebben, lijkt ook de huidige internationale machtsbalans een stuk twijfelachtiger. Tegen het eind van het boek (het jaar 2000) zijn de Verenigde Staten erg invloedrijk geworden. Holslag suggereert dat op dat moment de langzame aftakeling al was ingezet. En in het licht van de grote geschiedenis is het al helemaal duidelijk: het is slechts een kwestie van tijd voordat deze machtspositie weer overgenomen wordt.

Nederigheid en gevoeligheid

Na honderden pagina’s over oorlog, vrede en realpolitik, neemt de conclusie op het allerlaatst een verrassend positieve en bijna liefdevolle wending: Holslag suggereert namelijk dat diplomatie begint met nederigheid en gevoeligheid. Alleen als diplomaten nederig en gevoelig zijn en proberen de historische en culturele context te begrijpen, is vrede haalbaar. Er zijn uiteraard geen garanties, maar oorlog kan voorkomen worden. Dat Holslag nog steeds zoveel vertrouwen heeft in de mensheid na al die uren dat hij zich in oorlog verdiept heeft, is zowel bewonderenswaardig als ontzettend hoopvol.

Taizong, een van de grootste leiders uit de Chinese geschiedenis zei ooit: ‘Use history as a mirror so as to know the rise and fall of the dynasties.’ ‘Gebruik geschiedenis als een spiegel om zo na te gaan hoe de opkomst en val van een dynastie in zijn werk gaat.’ Dat advies heeft Holslag niet alleen geciteerd, hij heeft het zelf opgevolgd. Daarnaast maakt hij het anderen door dit boek makkelijker om dat ook te doen. Als alle toekomstige leiders voor wie hij schreef zijn vertrouwen hebben, zullen er veel oorlogen voorkomen kunnen worden.

Isadora Dullaert studeerde Liberal Arts and Sciences met een major in World Politics aan Leiden University College en is op dit moment bezig met haar MSc in Nationalism Studies aan de University of Edinburgh.