Recensie: Openhartig, geestig, kunst: Marina Abramovic

Walk Through Walls is een memoire, de ondertitel zegt het al, van de wereldberoemde performance-kunstenaar Marina Abramovic (1946), de vrouw die eigenhandig de kunstvorm op de kaart zette. Ze is buitengewoon openhartig, ontzettend serieus maar - en dat verraste me - ook supergrappig. De memoires zijn voor mij onderdeel van een Abramovic-project: ik bezocht onlangs in Bonn haar retrospectief The Cleaner, las dus dit boek en keek gisteren de documentaire The Artist is Present. Er komt een razendinteressant kunstenaar en interessant, leuk mens uit naar voren. Een boekverkopersbespreking door Coen Vermaas.

N.B. Walk Through Walls is onderdeel van onze zomerse non-fictie-actie: u krijgt 20% korting op de Penguinpocket.

Wat ik niet wist maar wat wel haar kunst heel erg beïnvloed heeft, is dat haar jeugd in Joegoslavië geprivilegieerd maar streng was. Haar ouders waren partizanen, en hadden goede posities binnen de communistische partij - ze kenden Tito persoonlijk - en Abramovic' relatie met hen is heel interessant. Ze duwden haar heel erg de cultuur in, ze moest lezen, ze moest naar musea, en tegelijk werd ze strikt opgevoed - met fysiek geweld. Toen ze haar moeder daar later mee confronteerde, zei ze: je moet hard en sterk zijn. De band met haar vader was beter, maar toen haar ouders eenmaal gescheiden waren en hij financieel aan de grond raakte, werd dat minder. Dat soort lijnen zijn heel interessant, en ze vertelt er heel eerlijk over - zonder het zwaar te maken, want zelfs rond het slaan heeft ze grappige anekdotes.

En als ze dan trouwt, 24, 25 is, moet ze vanwege geldgebrek bij haar ouders blijven leven - en wordt ze nog steeds geslagen. Dat is heel aangrijpend, en je begrijpt ook wel dat die eerste performances proberen iets af te sluiten. Ze hield hele performances waarin ze haar stem kapotschreeuwt, of waarin ze woorden zegt tot ze geen woorden meer weet, tot ze leeg is. En haar werk gaat over in het moment zijn, aanwezig zijn, van die uithoudingsdingen - daar zit dat partizanenleven natuurlijk ook in.

Dan wordt ze gevraagd naar het buitenland te komen, en dan ontmoet ze Ulay en vertrekt ze naar Amsterdam, in hem vindt ze helemaal haar partner in de kunst. Ze zijn een geheel, ze zitten op één lijn. Maar als hij vreemdgaat, en zich bovendien niet helemaal meer voor de kunst geeft, gaan ze eind jaren tachtig uit elkaar. Sinds die tentoonstelling in het MoMa, The Artist is Present, hebben ze pas weer contact, in die film zie je ook hoe ze elkaar weer voor het eerst treffen, hij neemt dan ook plaats aan die tafel.

Waar ze woonde in Amsterdam, dat heb ik nog nagezocht, dat is ook een fantastisch verhaal. Ze woonde in een enorm grachtenpand, had het voor veertigduizend gekocht, maar het zat vol met junks en een drugdealer en tijdens een jarenlange verbouwing verdwenen de junks, kwam die dealer op het goede pad, en toen hij uiteindelijk ook weg was, heeft ze het voor vier miljoen verkocht.

Ja, het is een interessante vrouw. Maar ook voor mensen die helemaal niets van haar weten is Walk Through Walls interessant. Vanwege die Amsterdamperiode, vanwege haar ontmoeting met de Dalai Lama, haar project om de Chinese Muur te belopen in de jaren tachtig: haar leven was heel erg rijk. En haar houding ten opzichte van kunst prikkelt: telkens werd ze gevraagd om zich te verantwoorden, en ze slaagt erin performance art als echte kunst neer te zetten, en er aan te verdienen. Dat kostte overigens wel zo'n 25 à 30 jaar, waardoor uithoudingsvermogen ook in die zin een thema wordt van het boek.

Ze vertelt over die perfomances, dat ze uren achter elkaar stil wil zitten, dat ze gek wordt van de pijn - tot ze niets meer voelt, in een soort trance komt. Walk Through Walls is ook een soort kunstwerk van haar, hoewel ze werkte met een ghostwriter, maar het is geen moeizame zit. Het is rijk geïllustreerd, en nodigt uit tot googlen naar filmpjes, het is luchtig terwijl het vaak dramatisch is en haar kunst heel zwaar en heftig kan zijn. Het is openhartig, over hoe haar liefdes haar raakten en vernederden. Een aanrader. En binnenkort kan ik mijn Abramovic-project voortzetten: in EYE is er een virtual reality-programma van haar te zien!

Coen Vermaas is boekverkoper bij Athenaeum Haarlem.