Recensie: Wanneer is vriendschap echt?

Een razend spannend verhaal, zo belooft de flaptekst van Katvis, het nieuwe jeugdboek van Tjibbe Veldkamp. En dat is het ook. Katvis is eigenlijk vanaf pagina 2 al spannend. Want ga maar na: de veertienjarige Ate uit Groningen neemt de trein naar Brussel om daar zijn Whatsappvriendje Baptiste te ontmoeten. Maar Baptiste heeft hij nog nooit gezien. In Brussel wacht hem een verrassing: geen Baptiste, maar een slungelachtig donker meisje dat hem opwacht. Het is de opmaat voor een verhaal vol vaart en avontuur, spanning en onverwachte wendingen. Ate moet zich met zijn nuchtere Groningse vindingrijkheid uit allerlei penibele situaties redden.

Telefoon

Al een jaar appt Ate met Baptiste uit Brussel. Ze wisselen berichtjes uit over hun Youtube-helden Geoff en Jack. Maar wanneer Baptiste laat weten dat hij door geldgebrek zijn telefoon moet verkopen, besluit Ate hem zijn oude Samsung te brengen. Hij heeft wel wat over voor Baptiste, het is immers zijn vriend, ook al heeft hij alleen maar een foto van hem gezien. Zonder dat zijn moeder op de hoogte is – die heeft een ‘liefdesdag’ met haar vriend Greg – neemt hij de internationale trein naar Brussel. Maar hij wordt opgewacht door Emeraude, een donker meisje van vijftien, waarmee hij noodgedwongen de nodige obstakels in Brussel en omstreken moet omzeilen. Ate vertrouwt haar, omdat ze zegt namens Baptiste te komen. Maar dan blijkt er iets niet te kloppen. Emeraude blijkt degene te zijn met wie hij al die tijd heeft geappt: ze is een katvis.

Trollen

Een katvis, de vertaling van het Engelse woord catfish, is iemand die zich op internet voordoet als iemand anders, meestal om er financieel van te kunnen profiteren. Door dit fenomeen het startpunt van het boek te laten zijn, stelt Tjibbe Veldkamp meteen een toenemend probleem in het internetverkeer aan de orde. Denk aan de trollen op Facebook, de nicknames bij chatten en aan het onder jongeren voorkomende sexting. Wees voorzichtig met wie je via internet of Whatsapp contact hebt, is misschien wel de waarschuwing die Veldkamp de lezer wil meegeven.

Hoewel Veldkamp de telefoon en het appen een belangrijke rol laat spelen in het verhaal- ook al door de tekst te larderen met afgebeelde appjes - plaatst hij er tussen neus en lippen kritische noten bij. Wanneer Emeraude en Ate op hun zwerftocht een avond al kletsend doorbrengen, ontdekt Ate de lol daarvan. Praten is eigenlijk whatsappen in het echt, zo constateert hij.

Vriendschap

Wat een leuk reisje naar Brussel had moeten worden, blijkt voor Ate al gauw te ontsporen in een serie hachelijke pogingen de kwaadwillende, manipulerende oom van Emeraude te ontlopen. Wanneer de echte Baptiste ook nog eens opduikt, leidt dat bij Ate tot telkens wisselende loyaliteitsproblemen ten opzichte van zowel Emeraude als Baptiste. Wanneer hem duidelijk wordt dat het meisje illegaal in België verblijft, verklaart dat meteen haar rol als katvis. Ate moet haar paspoort naar Nederland worden.

Daarmee maakt Veldkamp meteen een kanttekening bij de betekenis van vriendschap: wanneer is een vriendschap echt? Ben je vrienden als je alleen maar appt over trivialiteiten of pas wanneer je samen optrekt en elkaars lief en leed deelt? Het antwoord ligt in het geval van Ate bij de rol die hij uiteindelijk vervult, die van - voorlopige - redder van Emeraude.

België

Veldkamp plaatst het avontuur van Ate en Emeraude tegen de achtergrond van een troosteloze Brusselse immigrantenwijk en kale, boomloze Belgische straten waar de luiken van de huizen altijd gesloten lijken. De tegenstelling die Veldkamp daarmee oproept tussen het voor Ate veilige Groningen en het onveilige, onbekende België, wordt daardoor nog eens extra versterkt. Wellicht zijn de al of niet opgeklopte persberichten over de ‘gevaarlijke’ Brusselse voorstad Molenbeek bij Veldkamp blijven hangen.

Het is knap hoe de schrijver in enkele woorden een situatie, een plek of een ruimte kan neerzetten, of het nu het uitzicht uit de trein is of de sfeer in een Brusselse voorstad. Bij wie wel eens naar Brussel is gereisd zal alleen al de opsomming van de stations Antwerpen, Antwerpen-Berchem, Mechelen en Brussel Zavethem, een onmiskenbaar beeld van België oproepen. In zijn verhaal geeft hij gelukkig ook de humor een kans. Voor een komische noot zorgt in ieder geval de kip Beyoncé van Emeraude, die ze in een sporttas onder haar arm meedraagt, en die ook een ontsnapping op een gestolen scooter en een vermoeiende wandeltocht moet meemaken.

Sleeptouw

Dat Ate ondanks de overrompelende gebeurtenissen zijn kalmte bewaart, wordt vooral duidelijk door de licht komische, nuchtere ondertoon waarmee Veldkamp de gedachten van Ate weet te verwoorden. Tegenover Emeraude hangt hij bovendien niet de stoere bink uit. Integendeel, zonder problemen laat hij zich door het initiatiefrijke meisje op sleeptouw nemen. Het maakt de gelijkwaardige houding van de twee pubers tegenover elkaar zonder meer geloofwaardig. Ook dit maakt Katvis tot een ideaal scenario voor de ultieme roadmovie van de lage landen.

Martin Smit is redacteur van het tijdschrift de As en medewerker van Athenaeum Nieuwscentrum.