De toekomst van de Nederlandstalige roman? Het essay. Het is een van de conclusies die je kunt trekken uit de bundel Geen verlangen zonder tekort. De toekomst van de Nederlandstalige roman, samengesteld door Margot Dijkgraaf en Wouter van Gils bij gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de Libris Literatuurprijs. Romanciers - waaronder vier van de zes genomineerden voor de prijs van 2018 -, critici en een enkele academicus doem- en wensdenken over het klassieke literaire genre. Dat denken verrast zelden, het prikkelt wel, het is vaak geestig en soms warrig. Aantekeningen en een vooruitblik naar de uitreiking van de prijs vanavond. [Update 7 mei, 22.28: Murat Isik wint de Libris Literatuurprijs 2018!]
Wat opvalt is dat de line-up goed gemengd is. Dat wil zeggen: hij is zeer wit. Daarin weerspiegelt het boek (en de literatuur die het beschrijft) helaas nog vooral de situatie van vijfentwintig jaar geleden. Maar twee Belgen. Maar wel: veel vrouwen, jonge mensen, veel schrijvers. Zo'n balans bereiken jury's zelden - maar die oordelen dan ook achteraf en hopelijk zonder aanziens des persoons over boeken. Maar literaire prijzen zijn wat mij betreft bedoeld om het goede uit te lichten, niet het mindere, iets wat een enkele op longlists ontbrekende auteur nog wel vergeet, we gaan het ook hier niet over de afvallers hebben. Enkele opmerkingen:
Maar welke roman dan? Die vraag nu is nieuws. Vanavond wordt de Libris Literatuurprijs toegekend, aan de nieuwste roman van Martin Michael Driessen, Marjolijn van Heemstra, Murat Isik, Tommy Wieringa, Arjen van Veelen of Ilja Leonard Pfeijffer. Verhalenbundels en literaire non-fictie komen niet in aanmerking. Maar wat als we deze boeken eens buiten hun genre bekijken?
Uit het juryrapport:
'De jury meent dat de schrijvers de onderzoekingskracht van de roman zoveel mogelijk willen oprekken en daarmee laten zien dat het genre een oneindig aantal werelden kan omvatten. Terwijl in onze samenleving de trend naar binnen is gericht, verbreden de schrijvers onze wereld op meeslepende wijze. Meer lucht!'
De vorm daarvoor verschilt. Murat Isiks 'meeslepende, rijke' (volgens het juryrapport) dikke Bijlmerroman bouwt Dickensiaans stevig op show én tell. Martin Michael Driessen 'indrukwekkende parabel' of 'tijdloze zedenschets' over twee wederzijdse afpersers in voorloorlogs Kroatië is eerder Russisch dan Nederlands (dat is geen diskwalificatie). 'Het met spanning opgebouwde en vermakelijke verhaal van een liefde in tijden van internet' van Ilja Leonard Pfeijffer is een kleine, talige roman. En Tommy Wieringa's De heilige Rita is 'indringend en bij vlagen ontluisterend' maar vooral een soepele, rónde roman.
Net als Isik werden Marjolijn van Heemstra en Arjen van Veelen genomineerd voor de BNG Bank Literatuurprijs. Van Heemstra won, met En we noemen hem, een roman die leunde op het onderzoek naar het oorlogsverleden van een oom. Arjen van Veelen won de lezersprijs, met Aantekeningen over het verplaatsen van obelisken, een rafelige roman over rouw en ontworteling. Beide boeken hebben die 'onderzoekingskracht', die 'meer lucht', ze hebben essayistische trekjes. 'Uitweidingen' noemt de jury die.
Het persoonlijke, het zoekende is de Literatuurprijswinnende kracht van die twee boeken. Van Veelens bijdrage aan Geen verlangen zonder tekort is ook erg sterk, literair, net als die van Tommy Wieringa. Wieringa schreef bovendien een essay over zijn jeugd en een jeugdvriend die model stonden voor de roman in De Gids (zij noemen het een verhaal), en daarmee trok hij voor mij de roman naar een ander plan. Persoonlijker, onderzoekender.
Als je voor de toekomst van de roman moet kiezen tussen het verleden en het essay, dan heeft dat laatste mijn voorkeur. Jury, doe uw onderzoek, kies wijs, dan gaan we op zoek naar de lezer.
Daan Stoffelsen is webboekverkoper bij Athenaeum Boekhandel, recensent en redacteur van de Revisor.