Recensie: Adembenemende beelden

De recentelijk uitgekomen boeken Moving to Mars en Space Settlements zijn spektakels voor het oog. Handschoenen die moeten herinneren aan de geur van regen. Gigantische zwevende cilinders met daarin uitgestrekte velden en bossen. Opblaasbare huizen voorzien van hypermoderne sportruimtes die botafbraak door gebrek aan zwaartekracht tegengaan. Het zijn ontwerpen die erom vragen conventionele aannames omtrent de mogelijkheden en beperkingen van architectuur, stedenbouw en design te laten varen. En om door een andere bril de werkelijkheid te bekijken.

Moving to Mars en Space Settlements zijn vooral opgebouwd uit adembenemende afbeeldingen van ontwerpen voor een buitenaards leven en in beide boeken staat de vraag centraal wat een mens nodig heeft om de zware psychische en fysiologische beproevingen van dat buitenaardse leven te doorstaan. Om antwoord te geven op deze kwesties komen disciplines als architectuur, stedenbouwkunde en design aan bod. Hoewel hierbij rekening is gehouden met de genadeloze buitenaardse condities, is het onmogelijk om gesloten antwoorden te geven. Er moeten tenslotte complete werelden worden ontworpen. Gevolg is een hoog speculatief gehalte van de ontwerpen. Er wordt daarom ook wel gesproken van design fiction.

Space Settlements

In 1975 organiseerde natuurkundige Gerard O'Neill samen met NASA een zomercursus om buitenaardse nederzettingen te ontwerpen. In een wereld waar groei de norm was voelde hij een sterke noodzaak om te anticiperen op overbevolking en uitputting van grondstoffen. Zijn oplossing was een massa-emigratie naar nederzettingen in de vorm van zwevende stations in de vrije ruimte. Niet alleen natuurkundigen en ingenieurs woonden de zomercursus bij, ook architecten, stedenbouwkundigen en kunstenaars droegen bij aan de ontwerpen. Het leverde spectaculaire schilderijen op, waaronder de Cylinder van O'Neill, geschilderd door Rick Guidice.

Er is sinds 1975 geen equivalent meer ontwikkeld waarbij zo interdisciplinair en zo alomvattend te werk is gegaan als tijdens O'Neills zomercursus. Een reden voor Fred Scharmen om in Space Settlements terug te grijpen op deze inmiddels retro-futuristische schilderijen. Aan de hand van de ontwerpen bespreekt Scharmen de taken van architecten en stedenbouwkundigen bij ruimtekolonisatie. Scharmen beperkt zich echter niet alleen tot het buitenaardse, hij gebruikt de ontwerpen ook om aan te tonen wat het belang ervan is in de huidige wereld. Ze nodigen uit om radicaal anders na te denken over de inrichting van de aarde.

De schilderijen die voortkwamen uit de zomercursus dienen nog steeds als inspiratiebron voor regisseurs en schrijvers. Neem bijvoorbeeld de wereld in de eindscène van Christopher Nolans apocalyptische film Interstellar (2014). Deze wereld is direct gebaseerd op de O'Neill Cylinder.

Moving to Mars

In Moving to Mars, dat bij de gelijknamige tentoonstelling in The Design Museum in Londen verscheen, krijgt ruimtekolonisatie een vrij tastbare invulling. Hierin ligt de nadruk op het reizen naar en wonen op Mars. Meermaals wordt benadrukt dat de zorg voor de mentale gezondheid van de mens de grootste uitdaging is. De mentale gezondheid is volgens NASA een van de moeilijkst voorspelbare factoren en een taak voor designers om op te anticiperen. Hoe maak je een reis - die minimaal zeven maanden duurt en je de indruk geeft dat je niet verplaatst - aantrekkelijk? Hoe zorg je ervoor dat een mens zich goed voelt onder volledig kunstmatige omstandigheden? Wat voor kleding zit lekker in een omgeving met minimale zwaartekracht? Op deze kwesties wordt ingegaan aan de hand van afbeeldingen van kledingdesigns, interieurs van ruimteschepen en -stations, ruimtetuinen en nog veel meer.

Hoewel de boeken onafhankelijk van elkaar zijn verschenen, wil het toeval dat ze elkaar mooi aanvullen. Moving to Mars geeft een toegankelijke introductie in ruimtereizen en -kolonisatie en Space Settlements de nodige verdieping. Beide werken bieden een kijk in de serieuze pogingen die door architecten, designers en stedenbouwkundigen sinds een aantal decennia zijn ondernomen om ruimtereizen voor de mens mogelijk en aantrekkelijk te maken. Toch heeft het mij attent gemaakt op de verschrikkelijke ongemakken van dergelijke avonturen en laat ik die enkele reis naar Mars toch maar aan mij voorbijgaan. Maar het ticket naar Londen, waar 'Moving to Mars' nog tot 23 februari is te zien, is wel geboekt!

Marieke van Ekeren is kunsthistoricus, theaterwetenschapper en boekverkoper bij Athenaeum.