Recensie: Bij de gelukkige mensen

Ja, 'te schrijven over een kalm geluk, twee mensen die gewoon met elkaar doorleefden, zonder elkaar diepe schade te berokkenen, zonder uit elkaar te gaan', zou dat kunnen? De ik van Niña Weijers' tweede roman Kamers antikamers werpt het op; het wordt meteen weggelachen, en inderdaad: elk van de scenario's die Weijers oproept van een dertigersleven is onrustig. Haar zoektocht naar echtheid en verhalen, naar leven dat, literatuur die ertoe doet, leidt tot een interessante, rijke roman.

N.B. Woensdag 19 juni (17.00 uur) gaat Harm ten Napel in gesprek met Niña Weijers bij Athenaeum Boekhandel Roeterseiland (Roetersstraat 41 Amsterdam). Wees welkom! Plus: op Athenaeum.nl publiceerden we voor uit Kamers antikamers. We publiceerden voor uit De consequenties én uit Maarten Asschers laudatio. We vroegen vertaalster Hester Velmans haar Engelse vertaling The Consequences toe te lichten, en we vroegen Weijers naar haar tien favoriete boeken. Ten slotte schreef ze over Athenaeum Boekhandel bij gelegenheid van ons vijftigjarig jubileum.

Slot

Dit is geen sleutelroman, zegt Weijers al in het eerste interview over Kamers antikamers. Want ja, ik ken Weijers uit de verte en ik herken mensen, en er zit overlap in met de nieuwste romans van Maartje Wortel (M) en Saskia De Coster (de andere vrouw). Weijers interviewde daadwerkelijk Chris Kraus en woont echt in het Witsenhuis (Rob Schouten veronderstelt in Trouw dat dat fictie is, maar de nabijheid van de werkelijkheid maakt het juist spannend). Sleutelromantisch kun je dit eruit reconstrueren: een vrouw leeft een leven van kalm geluk met een man, ontmoet een vrouw (met gezin), wordt verliefd en breekt met de man, en breekt later ook met de vrouw. Ze ontmoet de schrijfster weer die ze aan het begin bekende een kalme roman te schrijven.

Saaie samenvatting. Het boek is interessanter als je het niet zo leest. En Weijers ontregelt die strategie al door sommige verhaallijnen vanuit een 'ik' te vertellen, andere vanuit 'een vrouw'. Misschien hebben de recensenten gelijk, en is dit een roman met amper plot, de verwachtingen na De consequenties lagen hoog. Maar dit boek biedt heel veel wel: er zijn (geestige!) intermezzo's met M, anekdotes die niets met relaties te maken hebben, er is overspel, er is een studentenkamer, er is een tropisch eiland, er zijn horoscopen, er is een spook, er zijn vertekende herinneringen, redactionele opmerkingen van de ex en de redacteur, er is een kind met nachtmerries.
En vanuit het keukenraam van haar appartement in het Witsenhuis kun je de achterburen zien. 'De gelukkige mensen hebben weer eters over de vloer, zei ik tegen M.' Kamers antikamers voelt als een onderzoek naar hoe de mensen in die andere kamer (antikamer?) zo gelukkig geworden zijn - niet voor niets vallen de woorden 'geluk' en 'gelukkig' relatief veel in de roman.

Onderzoek is een juiste term, realiseer ik me als ik de proloog nog eens lees. Een badscène, geanalyseerd. De spanning - erotisch (een naakte vrouw, hoei) maar ook algemener (komt ze nog wel boven) - wordt opgeroepen en meteen afgebroken. Maar het is er, gelijktijdig, in filosofische vragen én in een onverwacht wetenschappelijke beschrijving. In mooie zinnen.

‘Wat weten we over de vrouw, behalve dat ze een bad heeft, een bed en een lamp die een zachtgele gloed verspreidt? En zelfs dit weten we niet. Het enige dat we met zekerheid kunnen vaststellen, is dat het ademhalingscentrum onderdeel is van het autonome zenuwstelsel en daarom automatisch reageert op een te hoog koolmonoxidegehalte in het bloed. Honderd miljard zenuwcellen die via neurotransmitters paniekprikkels doorgeven aan de hersenen, meer dan genoeg om ieder denkbeeldig verzet op te geven, handen die de badranden omklemmen, kracht zetten, keelspieren aangespannen, hoofd voorover: inspiratie.

Wat weten we over deze vrouw? Wat weet deze vrouw over zichzelf?’

Voorwoord

En wat kan iemand over zichzelf zeggen? Twee grotere anekdotes, perfecte korte verhalen over het begeleiden van een gehandicapte jongen en een overval op Bali, belichten van grotere afstand die vraag. Wat zegt hoe je je verhaal vertelt, over jezelf, kun je weten hoeveel van jezelf al in het verhaal zit?

Een andere vraag, die in de flaptekst van het boek geciteerd wordt:

‘Denk je, vroeg ik, dat we in blissful ignorance leven?
M keek nog altijd intens naar haar telefoonscherm.
Nu, bedoel je, hier?
Nu, hier. Overal. Denk je dat dit, zeg maar, het voorwoord is?
M keek eindelijk op van haar scherm.
Liefje, zei ze. Alles is allang begonnen.’

Volgens mij zit daar de andere verklaring van de titel in: antichambreren we? Zitten we in de wachtkamer voor het echte leven? Elders schrijft Weijers: 'Soms voelt het, zeg ik, alsof ik een boek over, weet ik veel, 1913 probeer te schrijven.' Is het het jaar vóór de verschrikkingen? Ergens is Kamers antikamers wel een door-en-door biografische roman. Weijers gebruikt het materiaal van haar leven om de veelzijdigheid van literatuur te beproeven, maar daardoor is het nog steeds een roman van een dertiger. 'Ze is vijfendertig maar draagt haar leeftijd op een heel andere manier dan bijna iedere volwassen vrouw die ik ken,' schrijft ze over M, en de ik lijkt net wat jonger nog. De grote klappen gaan nog vallen, de beslissende boeken, de geboortes, de overlijdens komen nog. 'De waarheid, of in elk geval een waarheid, was dat mijn leven in die jaren in een vreemd soort vacuüm verkeerde.' Ze weet het nog niet, ze leeft er vóór. (Of tegen?) Ze eet, praat, wandelt, vrijt - in afwachting.

Middenstuk

Toch heeft M ook gelijk: alles is allang begonnen. Ze zit er middenin, de rivier kolkt om haar heen. En het wonderbaarlijke is dat Weijers erin slaagt haar roman zowel complex als toegankelijk te maken. Ze wisselt goed af tussen humor (M zij geprezen, zoals N. prijzenswaardig kalm is in Wortels roman Dennie is een star) en ernst, tussen reflectie en vertellen, en ze schrijft goed. Vloeiende zinnen, mooie vondsten, een boek dat rond is en open staat. Ervaren en nog steeds veelbelovend - als een dertiger.

Daan Stoffelsen is webboekverkoper bij Athenaeum Boekhandel, recensent en hoofdredacteur van De Revisor.