Recensie: De meeslepende geschiedenis van een villa

Roxane van Iperen verhuist in 2012 naar een villa in de bossen van 't Gooi, genaamd 't Hooge Nest, tevens de titel van haar nieuwe boek. Ze wist dat de villa een rijke geschiedenis kende maar tijdens de verbouwing komt Van Iperen tot een spannende ontdekking. Ze komt schuilplekken tegen waar nog kaarsstompjes, verzetskranten en oude muziekbladen liggen. Als journaliste gaat Van Iperen op onderzoek uit en de geschiedenis die bij de villa hoort is nog spannender dan verwacht. Het blijkt een belangrijk onderduikadres in de Tweede Wereldoorlog te zijn geweest, gerund door de Joodse zussen Janny en Lien Brilleslijper die ook in het verzet zaten. Van dit waargebeurde verhaal doet Van Iperen verslag in 't Hooge Nest. Een boekverkopersbespreking door Coen Vermaas.

N.B. Eerder verscheen er al een fragment van 't Hooge Nest bij ons en uit Van Iperens debuut, Schuim der aarde. 

Steeds benauwender

Het boek, dat uit drie delen bestaat, begint met de dreiging die uit Duitsland komt en sterk voelbaar is voor de twee zusjes Janny en Lien, die wonen in de Joodse Buurt in Amsterdam. Janny en haar man Bob verzetten zich sterk tegen de onderdrukking, helemaal wanneer zij een Jodenster moeten gaan dragen. Omdat zij allebei een vals paspoort hebben kunnen ze zich nog relatief vrij bewegen en zich mengen in het verzet. Kunstenares Lien ervaart de dreiging vooral wanneer ze niet meer mag optreden. Als het echt te heet onder hun voeten wordt krijgt Lien ook een vals persoonsbewijs en kan de hele familie Brilleslijper vluchten naar Bergen.

'Zo is de familie Brilleslijper in de zomer van 1942 weer herenigd, met alle partners en kinderen erbij - maar de omstandigheden zijn grimmig en van een opgewekte sfeer is geen sprake. De huisjes waarin ze verblijven zijn prima en de omgeving van Bergen is prachtig, maar de plekken die ze altijd thuis hebben genoemd en de mensen die er wonen, zijn binnen twee jaar tijd onherkenbaar veranderd. De gesprekken tussen de zusjes en de rest van de familie gaan nergens anders over.'

De familie Brilleslijper blijft actief in het verzet. Als op last van de bezetter de hele kuststrook ontruimd wordt moet de familie Brilleslijper opnieuw vluchten. Via via kunnen zij onder hun valse namen een hele grote villa in Naarden huren.

De verzetsvilla

Hier vangt het tweede deel aan en dat is naar mijn mening het interessantst. Niet alleen gaan Lien, Janny, broer Jaap en hun gezinnen daar wonen, hier wordt ook duidelijk hoe 't Hooge Nest uitgroeide tot een van de belangrijkste verzetsadressen waar ook vele andere onderduikers terecht konden. Om de onderduikers te huisvesten begint de familie Brilleslijper schuilplaatsen te bouwen, maar ook wordt er een ingenieus alarmsysteem aangelegd:

'In alle kamers monteert hij lampjes, die met een elektriciteitsdraad zijn verbonden aan een kleine noodknop die zich binnen op ooghoogte naast de voordeur bevindt. Als iemand op die knop drukt, gaan in alle kamers lichtjes branden, waardoor de bewoners weten dat er gevaar dreigt en ze zich naar de afgesproken schuilplaatsen moeten haasten.'

Sommige onderduikers blijven tijdelijk, voor anderen is 't Hooge Nest een permanent opvanghuis. 't Hooge Nest lijkt, vergeleken met de rest van het Nederland in die tijd, een oase van rust:

'[…] 't Hooge Nest fungeert als een burcht: vanbuiten ziet het huis er zwaar en stoer uit, maar binnen is er licht en ruimte en voelen de bewoners zich voor het eerst in lange tijd vrij om te leven en te bewegen. Er wordt voorzichtig aan weer luid gesproken en gelachen […] Soms, als Janny na een lange dag op pad voor het verzet in de namiddag naar huis wandelt en ze 't Hooge Nest via het bos nadert, wordt ze al door flarden van de kakofonie verwelkomd voordat ze het huis kan zien - alsof het bos en de dieren haar toezingen, ritmisch begeleid door getrommel uit de aarde.'

Maar de dreiging blijft ook constant voelbaar. Janny gaat vaak naar Amsterdam om verzetswerk te doen en geeft bij terugkomst weer hoe Amsterdam is veranderd, hoe hun vrienden weg zijn uit de stad en hoe de burgers bereid zijn om Joden aan te geven.

'Niets herinnert nog aan het bruisende, drukke leven dat deze buurt zo mooi maakte en waar ze met Jaap, Lien en haar ouders volop van genoot. In deze versie van de buurt ogen de huizen verlaten, de gordijnen zijn dicht en de enige mensen die ze ziet zijn politieagenten. Alle leven is uit de Jodenhoek gezogen; een erfenis van honderden jaren vernietigd.'

Verraad van het Nest

En dan wordt 't Hooge Nest verraden en worden de familie Brilleslijper en de andere onderduikers opgepakt, wat het derde deel van het boek zeer spannend en ook verdrietig maakt. Hier krijg je als lezer de nare maar bekende geschiedenis voorgeschoteld. In hun tijd in Westerbork, Auschwitz en Bergen-Belsen zet de familie Brilleslijper het verzet door. Een groot deel van de familie wordt hier vergast en dat brengt de lezer weer terug bij de vreselijke werkelijkheid. Na de oorlog bleven Lien en Janny zich openlijk verzetten tegen het voortdurende antisemitisme in Nederland.

Dat er niet zo vaak over Joodse verzetsstrijders wordt geschreven, maakt 't Hooge Nest niet alleen spannend maar ook vernieuwend. Ook weet Van Iperen dit indrukwekkende verhaal van tijd tot tijd zo beeldend weer te gegeven dat je soms het idee hebt dat je fictie leest. Maar dat is het natuurlijk niet. Alle informatie die Van Iperen voor haar boek heeft verzameld komt uit de eerste hand en komt regelrecht binnen als je het leest. Dit zeer spannende boek is verrassend en zeer de moeite waard om te lezen.

Coen Vermaas is boekverkoper bij Athenaeum Haarlem.