Recensie: Een baas: variaties op Sinterklaas

'Alles verandert altijd,' zegt Sinterklaas in Sjoerd Kuypers Het verhaal van Sinterklaas, dus misschien is het tijd voor een nieuwe traditie: de nieuwe oogst Sinterklaasboeken bespreken op Athenaeum.nl. Want Daar is Sinterklaas!, Een paard voor Sinterklaas, Supersint en vooral het sintologisch naslagwerk Het geheime boek van Sinterklaas bevestigen de kern van het verhaal en laten zien hoe het verandert.

N.B. Daan Stoffelsen bespreekt Sinterklaasboeken sinds 2018: Sint zit vast, De pieto-toets en Pietje, moet je plassen? (2021), Sinterklaasliedjes, De heerlijkste 5 december in vijfhonderdvierenzeventig jaar en Dag, Sinterklaasje (2020),  Daar is Sinterklaas!, Een paard voor Sinterklaas, Supersint, Het geheime boek van Sinterklaas (2019) en Het verhaal van Sinterklaas (2018).

Ongerijmd rijmend voor de gelovigen

De grootste lol zit hem in dit gelegenheidsdeel van de Boer Boris-serie, de succesvolle samenwerking van Ted van Lieshout en Philip Hopman, in Hopmans tekeningen én in het geweldige gegeven. Boris' boerenpaard moet namelijk Sints ranke ros vervangen - en dat wordt direct geïntroduceerd met een brief van Sinterklaas:

‘“Hij hinkt,” schrijft Sinterklaas, “met rust komt alles wel weer goed.
Maar hoe rijd ik op de daken als het zonder schimmel moet?
Ik zoek met spoed een ander paard, een paard met sterke benen.
Ik vroeg me af, Boer Boris: mag ik Knol een weekje lenen?”’

Dat is meteen de mooiste grap van het verhaal. Maar kán Knol dat wel, en durft hij op het dak te lopen?

Omhooggetakeld met een vintage-Boer-Borishijskraan blijkt al snel: nee. Hoogtevrees! (Geloofwaardiger dan de koudwatervrees van Sinterklaasjournaalpaard Ozosnel, maar niet minder zwart.) Wie kan hem helpen? Van Lieshout en Hopman komen met een mooie verrassing. En met op elke tekening het muisje en de merel en regelmatig de gemijterde vogelverschrikker, en als uitsmijters koeien- en kippenlaarsjes bij de haard en een slotprent waarin niet één maar twee dieren over de daken lopen.

Voor het rijm van de Boer Boris-verhalen koos Van Lieshout al in 2012, voor Maranke Rinck en Martijn van der Lindens SuperSint is de keuze dit jaar eenmalig gemaakt. Maar dat werkt uitstekend, in een samenspel van tekst en illustraties die doet denken aan de boeken van Julia Donaldson en Axel Scheffler (De Gruffalo, Draak Dries, Mannetje Tak). Marie, fan van superheldenboeken, moet de hond uitlaten en raakt in gesprek met een bebaarde oudere man. Ze wil wel eens een echte held zien.

‘“Wélke held maakt mij niet uit, ik vind ze allemaal cool.
Als het maar een echte is, begrijpt u wat ik bedoel?”
“Iemand zoals Sinterklaas?” De man klonk ineens verlegen.
“Het is al bijna vijf december, je komt hem vast wel ergens tegen.”
“Sinterklaas?” vroeg Marie. “Maar dat is toch geen superheld?”
“Wat?” zei de man. “Heeft niemand jou ooit over de drie vissertjes verteld?”’

Het ritme is niet overal even strak (en elders is het rijm wat makkelijk: 'er viel iets in de open haard. / Het was een zak vol munten. Die waren heel veel waard!'), maar het loopt lekker, en heel mooi brengen Rinck en Van der Linden drie van de oorspronkelijke Sinterklaasmythes in beeld met een vliegende Sint. Daar zit de modernisering, de verandering, de transformatie zo je wil, in, én in de clou van het verhaal.

Voor we het rijm verlaten nog iets over de Haarlemse favoriet van dit jaar, maar al uit 2018: Wie durft? zegt Sinterklaas van Bette Westera met illustraties van Barbara de Wolf. Dat verhaal, in rijm met grappige collage-illustraties en uitvouwtekeningen, drijft op het idee dat Sints helpers geen mensen zijn maar katten. Dat levert problemen op voor Brian. 'Want naast de schoen voor Brian, voor de kachel op de grond, ligt Bram, de bruine labrador, en Bram is dus een hond.' Iets uitleggeriger dan je zou willen, maar een mooie, inclusieve plotwending.

Braaf of klassiek voor een schoencadeauprijs

In de oogst van 2019 zit ook Vivian den Hollanders Daar is Sinterklaas!, geïllustreerd door Saskia Halfmouw. Den Hollander - met Spekkie en Sproet, paarden-, voetbal-, ballet en hockeyboeken zeer behulpzaam voor scholieren die nog met AVI-niveaus worstelen - viert het feest neutraal. Braaf. Licht getoonzette verhaaltjes met opgewekte tekeningen (met roetveegpieten) volgen de intocht, het schoenzetten, de pietengym en 5 december zelf, met glimlachhumor: ‘“Hallo, Sinterklaas,’ zegt de juf. “Wat fijn dat u er al bent. We zijn net bezig met Pietengym. Misschien wilt u wel meedoen?”’

Je hóéft dus niet te variëren op de traditionele verhalen, en voor een schoencadeauprijs is dit een aardig boekje. Maar in die prijscategorie heb je al oorspronkelijkere, geestigere klassiekers: Jip en Janneke-selectie, de hartverwarmende Balotje en Sinterklaas, en het vrolijke Kolletje tovert een zak met pakjes. De inspanningen van Van Lieshout en Hopman leveren wél een boek op dat ook buiten het seizoen goed te pruimen valt. Al zal menig ouder, zoals wij doen bij Charlotte Dematons klassieker, ook dit boek na 6 december naar zolder doen.

Voor de ongelovigen

Maar voor als mijn vijf- en achtjarige van hun geloof gevallen zijn, haal ik vast Het geheime boek van Sinterklaas van Floortje Zwigtman, met illustraties van Sassafras de Bruyn, in huis. Zwigtman dook in de de achtergronden van het feest. Wie bijvoorbeeld, was de original Sinterklaas?

‘Met zoveel geleende wonderen ga je je afvragen: kon die Nicolaas van Myra eigenlijk zelf wel wat? Toch wel. Sterker nog: wat wonderen en goede daden betreft, was deze Klaas een Baas.’

De lezer van Supersint kent drie van die verhalen al, en de volger van sintologisch oudheidkundige Jona Lendering weet al wel dat 6 december niet de verjaardag, maar de naamdag en dus de sterfdag van Van Myra is, maar Zwigtman haalt ook Sints nichten en neven erbij. De kerstman natuurlijk, en een Italiaanse heks en Ded Moroz (die een soort Elsa van Frozen was voordat hij lief werd voor kinderen). Zou dat van oude winterfeesten komen? Hmm.

‘In die tijd waren goden een soort maffiabazen: als je ze te vriend wist te houden, konden ze van alles voor je regelen. Maar als je geen respect voor ze had, bliksemden ze je zonder pardon neer. Om die maffiabazen te paaien, gaven mensen hen geschenken. Ze offerden een mooie stier of het beste fruit. En in ruil daarvoor zorgden de goden dan voor zon, warmte en een goede oogst. [...] Daarom gingen mensen elkaar aan het eind van het jaar ook cadeautjes geven.’

Maffiabazen! Zwigtmans voorbeeldige behandeling van de geschiedenis van de 'helper' van Sinterklaas beslaat vijftig pagina's, inclusief de huidige discussie over Zwarte Piet:

‘Aan Piet kun je zien hoe mensen denken over de wereld, over kinderen en over andere volken. Veranderde dat, dan veranderde Piet mee.
Daarom is het ook lastig om te zeggen wie Piet nu eigenlijk is. Een Enige Echte Piet, met stempel, diploma en bewijs van Echtheid, die is er niet. Piet is zoals je hem ziet.
Eigenlijk kun je maar één ding met zekerheid zeggen over Piet: hij verandert. En dat hij dat nu in de eenentwintigste eeuw weer doet, is dus niets nieuws. Het past bij Piet.’

Plus: recepten voor peper- en kruidnoten, borstplaat, bisschopswijn en het perfecte Sinterklaasgedicht, verklaringen voor het schoenzetten, Sinterklaas Kapoentje (want een kapoen was een boef, toch?), typische Sinterklaaswoorden (Van Lieshouts ‘hedenochtend’ wordt niet genoemd). En een geweldige epiloog, getiteld ‘Waarom geloven we in Sinterklaas?’. ‘Elk jaar,’ begint dat, ‘rond 9 maart komt hij weer uit Chili aangevolgen op een grote albatros: de Heilige Speculaas.’ Waarom geloven we die bizarre dingen? Zwigtman bedenkt vier redenen, waarvan de vierde me het meeste aanspreekt: Je leeft in een magisch sprookjesland. ‘Geloven in sprookjes hoort erbij. Het is zelfs nuttig als je het later niet helemaal verleert.’

Zo is het. Daarom is het Sinterklaasfeest bij uitstek geschikt voor nieuwe verhalen over oude figuren, variaties op een fictie. (Ik geloof ook dat de makers van het Sinterklaasjournaal, met hun stoomtrein en hun zwarte Sinterklaaspaard, ons dat proberen in te peperen.) Geloven hoort erbij, veranderen ook, en daarom verwacht ik dat we deze recensietraditie volgend jaar gewoon voort kunnen zetten met nieuwe boeken.

Daan Stoffelsen is webboekverkoper bij Athenaeum Boekhandel, redacteur van De Revisor en vader van twee.