Recensie: Een boeiende roman over tijd, herinnering en verlies

Vind me is het vervolg op Andre Acimans debuutroman Noem me bij jouw naam, vertaald door Peter Abelsen. Het verhaal over de perfecte zomerliefde tussen Elio en Oliver werd een internationale bestseller en Luca Guadagnini’s sfeervolle verfilming (2017) droeg verder bij aan het succes. Waarom dan een vervolg? Zo’n sterk debuut overtref je niet zomaar, zoals je een mooie vakantieliefde van jaren geleden in de meeste gevallen ook maar beter kunt laten rusten. Maar Aciman is als schrijver gefascineerd door het verstrijken van tijd, door herinnering en verlies. Een vervolg geeft hem een mogelijkheid om de liefdesgeschiedenis van Oliver en Elio als een bijna mythisch verleden voor te stellen, een vertrekpunt voor nieuwe verhalen. Door Joost Vormeer.

N.B. Eerder publiceerden we voor uit Alibi's en bespraken we Harvard Square.

Liefde in sneltreinvaart

Deze nieuwe roman biedt nauwelijks nieuwe ontwikkelingen tussen Oliver en Elio, zeker niet in de eerste tweehonderd bladzijden. Daardoor laat Vind me zich eerder lezen als één lange epiloog in vier delen met titels die zijn ontleend aan de aanwijzingen op muziekpartituren.

Het eerste deel begint met een ontmoeting in de trein, tien jaar na de belangrijkste gebeurtenissen van Noem me bij jouw naam. Elio’s vader Samuel is op weg naar Rome om een lezing te geven en voor een afspraak met zijn zoon die inmiddels pianist is en in de Italiaanse hoofdstad woont. Een jonge vrouw in een leren jack, met wandelschoenen aan en een hond aan de lijn komt tegenover hem zitten. Het is meteen raak. Zij nodigt hem uit voor een lunch in het Romeinse appartement van haar vader met vis, coquilles en spinazie en diezelfde avond liggen ze al in bed in Samuels hotelkamer. Miranda, zo heet ze, is de liefde van zijn leven, de zielsverwant naar wie hij altijd al op zoek was.

Dit lijkt op een herhaling van de zomerliefde tussen Oliver en Elio, maar dan in sneltreinvaart. Mij werd niet helemaal duidelijk waarom Samuel zich zo intens tot Miranda aangetrokken voelt en vooral ook andersom, wat die jonge vrouw in de oudere professor ziet. Noem me bij jouw naam was niet alleen een roman over een levensveranderende liefde, maar ook over verlangen. Elk stukje Oliver werd door Elio in kaart gebracht en overpeinsd, wat de ontlading van hun eerste nacht samen uiteindelijk zo bevredigend maakte. De tijd voor zo’n kwellend verlangen ontbreekt in het eerste deel van Vind me en eigenlijk ook in het tweede.

Het raadsel van tijd

Vijf jaar na de ontmoeting tussen Samuel en Miranda geeft Elio les aan het conservatorium in Parijs. Tijdens de pauze van een concert in een kerk, die hij bezoekt als toehoorder, spreekt de oudere Fransman Michel hem aan. Die avond gaan ze meteen uit eten in een chic restaurant en na twee dagen hebben ze al seks. Goede helende seks. De verliefde Elio denkt: hij kent mij door en door, zijn lichaam kent het mijne beter dan ik dat zelf doe. Door het leeftijdsverschil tussen Elio en Michel ontstaat er een spiegel op het eerste deel. Miranda vindt in Samuel een vader, Michel in Elio een zoon aan wie hij weer verhalen over zijn vader, toevallig ook een pianist, kan doorgeven. Zo rekt de liefde hun levens uit, worden de ouderen jonger en de jongeren ouder.

Liefde is voor Aciman een ervaring die verbonden is met het raadsel van tijd. Als Samuel Miranda vindt, dan wijst alles uit zijn leven naar dat ene moment. Dat klinkt romantisch, maar het heeft ook een ingewikkelde en duistere kant. Wat als je die liefde nooit vindt? Wat als je het verkeerde leven leidt of als er meerdere levens zijn? Miranda’s vader, in het besef van zijn naderende overlijden, geeft Miranda en Samuel na de lunch in zijn appartement een les mee:

‘Geen mens zal graag toegeven dat zijn leven over twee parallelle wegen loopt, maar we hebben allemaal meerdere levens, het ene onder het andere of vlak ernaast. Sommige levens wachten op hun beurt omdat ze in het geheel niet zijn geleefd, andere breken voortijdig af, en weer andere wachten tot ze opnieuw worden geleefd omdat dat de eerste keer onvoldoende is gebeurd. Waar het op neerkomt is dat we niet weten hoe we de tijd moeten zien, omdat de tijd niet hetzelfde tijdsbesef heeft als wij, omdat het de tijd niet kan schelen hoe wij hem beleven, omdat de tijd niets anders is dan een grillige, onbetrouwbare manier voor hoe we het leven bezien.’

Terugkeer uit ballingschap

Met die woorden in gedachten wandelen Samuel en Miranda door Rome en keren terug naar het huis waar Samuel jaren geleden als universitair docent heeft gewoond. Daar doen ze alsof die jongere man er nog steeds is, alsof ze bij hem aan de deur kunnen kloppen. Samuel vertelt Miranda over de bedevaarten die hij met zijn zoon door de stad maakt, tochten langs plekken die belangrijk voor hen zijn omdat ze daar met geliefden waren. Liefde is bij Aciman ook een ruimtelijke ervaring, iets wat vorm krijgt door de plaats waar je bent of juist waar je niet bent. Dit speelt al zijdelings een rol in Noem me bij jouw naam, wanneer de Joodse Elio zijn liefde voor de eveneens Joodse Oliver voorstelt als een thuiskomst, een terugkeer uit ballingschap.

In Vind me wordt het thema ballingschap verder uitgewerkt. Samuels lezing in Rome gaat over de val van Constantinopel en de vlucht van een deel van haar burgers naar Venetië. De ervaring van ballingschap, leven in een ander land, misschien het verkeerde, heeft weer alles met tijd en herinnering te maken. Wat betekent het moederland voor de mensen die zijn vertrokken? Welke woorden uit de oude taal blijven achter?

Zo vertelt Aciman in deze roman een boeiend verhaal over liefde, tijd, herinnering en ballingschap. Dit komt allemaal samen in het laatste deel. Oliver en Elio hebben elkaar weer gevonden en zijn in de Egyptische havenstad Alexandrië, waar de Griekse dichter Konstanínos Kafávis (1863-1933) woonde. (De voorouders van André Aciman komen ook uit Alexandrië. Zijn non-fictiedebuut Out of Egypt vertelt hun geschiedenis.) Ze bezoeken het huis van de dichter, kopen een bundel en Oliver leest een gedicht voor over een oude Griekse kolonie in Italië, over mensen die hun best doen om één dag in het jaar de tradities uit het moederland te vieren. Daar, op dat moment en op deze plaats, vertelt Oliver dat hij al die jaren in de Verenigde Staten op Elio’s verjaardag naar de oever van een meer liep om aan hun liefde van jaren geleden te denken. In Alexandrië is hij weer thuis, bij Elio. Dit laatste deel van Vind me heeft als titel Da Capo, vanaf het begin. Het vertrekpunt voor hetzelfde verhaal of misschien weer een vervolg.

Joost Vormeer studeerde Literatuurwetenschappen