Recensie: Een engel des wrakes en een verrassend reserveonderdeel

Ik heb hier al eens eerder geschreven over mijn waardering voor de Britse schrijfster Sarah Hall. Een tijd geleden, toen ik nog de vage afspraak had met de NRC-boekenredactie om zelf Engelse en Amerikaanse boeken voor te dragen om te bespreken, ontdekte ik haar. Of ik De prachtige onverschilligheid mocht bespreken? Wat mijn literair-kritische baken van die tijd, Arjen Fortuin, daarop antwoordde, is ook verdwenen in de mist van mijn mailbox, maar ik meende: 'Leuk, die Hall, die kennen we nog wel.' Ze was toen al voor de Booker Prize genomineerd geweest, dit was haar eerste verhalenbundel. En nu is er de geweldige derde: Sudden Traveller.

N.B. Deze bespreking is een bewerking van een tekst op Revisor.nl. Eerder plaatsten we Stoffelsens stuk over Mrs Fox door. Eerder besprak hij De komst van de wolven. We publiceerden ook voor uit die roman en vroegen de vertaler om een toelichting.

Dat was zeven jaar geleden, net voor een vakantie. Ik las Halls hele oeuvre terwijl ik Boy & Bear luisterde (sindsdien zijn de Britse schrijfster en de Australische band met elkaar verbonden - van Boy & Bear is ook een nieuw album verschenen) en werd gegrepen door haar stem, de variatie in haar oeuvre, waarin onder anderen een tattoo-kunstenaar, een schilder, een groep vrouwelijke revolutionairen figureren, en ze even natuurlijk over seks als sensueel over natuur kan schrijven. Sindsdien kwam daar nog een zwangere wolvenexpert bij, trouwens, over wie ik ook schreef.

Daarna schreef Hall nog eens twee verhalenbundels. Driemaal werd een verhaal van haar genomineerd voor de BBC National Short Story Award, eenmaal won ze die (met 'Mrs Fox'), en ze kreeg een O. Henry Prize voor korte fictie.

En hier is dan dus Sudden Traveller, een bundel waar ik naar uitkeek, omdat ik ook hoopte dat er iets in zou staan wat het vertalen en publiceren in De Revisor waard was. Iemand die zo sensueel kan schrijven, hoort in ons decembernummer, 'Huid'. Maar het zijn allemaal nogal lange korte verhalen, en we hadden al een enorm vertaald verhaal - het geweldige, met de Caine Prize for African Writing bekroonde verhaal van Lesley Nneka Arimah - voor dit nummer staan. Een auteur moet netjes betaald worden, een vertaler ook, en dat telt al op tot een aanzienlijk deel van ons budget. Dus hoera! Arimah wel. En dus alleen over Hall online.

Adrenaline en verrassing

Dat is de enige teleurstelling. Net als in Madame Zero opent Hall met een verhaal van transformatie, 'M'. In tegenstelling tot 'Mrs Fox' vertelt ze vanuit de vrouw, ditmaal een zelfstandige vrouw, een succesvol advocate, met een minnaar en een appartement zes hoog. Het is een grotendeels nachtelijk verhaal.

'She wakes. As she turns in bed, away from the body on the other side, she notices a pain. It's low down, om the right-hand side, a soreness like appendicitis. But she has no appendix, only a surgical cleft in the skin, left over from childhood. The organ was removed after rupture and septicaemia; her body flooded with poison, the school nurse having told her twice to go back to class, the ambulance moving sluggishly down the valley's roads. Lucky to be alive, the surgeon said, once her blood had clarified. [...] So began a life's contract of survival and compensation.'

Een heel korte ziektegeschiedenis, de blinde darm alleen al zou in Nederland als ZKV (of in de Verenigde Staten als een Lydia Davisje) gelden: kernachtig en scherp, met de schoolverpleegster, de chirurg en de trage ambulance. Bepaald geen aanhangsel, zomaar tussendoor.
Plus: ik vind dat goed gezegd, een levenslang contract voor overleving en compensatie. (Van overleving? Een overlevingscontract? Goed dat we professionele vertalers hebben.) 'Comparatively, this is not severe,' merkt ze op. 'But it is unlike anything before.' Geen kramp, geen menstruatie. Een tumor? Die optie komt niet in haar op, en nacht na nacht worstelt ze, letterlijk, met de groeiende pijn in haar rug. Overdag is er niets aan de hand. Ze neemt een nieuwe klus aan, sinds lange tijd pro deo, ze dumpt haar minnaar, en op een nacht breekt er iets door.

'And then, the survival mechanism is overridden. A half push, half forward cast. The last decision of life, and the momentary drop, a first rush, like the waterfall's crest, the brink of climax. For that second, such kinetic beauty, trust in nothingness. Then - a crack behind her, huge and dull and viscose, as the wings extend, unfurl and are filled, begin her flight.'

Ik weet niet hoe ik het moet vertalen, maar de beeldrijkdom is overweldigend, vol adrenaline en verrassing. Ze wordt niet een vos, symbool van seksualiteit en wildheid maar toch kwetsbaar, maar een engel des wrakes, een verdediger en beschermer van vrouwen. Overdag als advocate, 's nachts als een aborteerder van ongewenste kinderen en moordenaar van verkrachters. 'She has no dreams. No conscience. But in the mornings her body begins to seem less true.' Is dit scenario een droom? Zo gedetailleerd?

Lust en doodsverlangen

Een geweldig en gewelddadig verhaal, sterk en fantastisch. Het is niet representatief voor de hele bundel, Hall schrijft veel diverser. Meer dan haar geboortestreek Noord-Engeland is Turkije nu haar terrein (ze heeft een Turkse vriend, meen ik op te maken uit het dankwoord); de minnaar uit 'M' heet Ilias, er is een Turks sprookje met fatale afloop, een ander verhaal vindt plaats in een Turkse badplaats, het titelverhaal [fragment bij de London Review Bookshop] eindigt met een Istanbulse toekomstdroom. Er is minder natuur, minder landschap in haar verhalen. 
Tegelijk is de seksualiteit zoals vaker (zwangere seks in Wolf Border, het rauw-seksuele in 'Mrs Fox') vanzelfsprekend aanwezig, in 'M', maar zelfs in het afsluitende bedverhaal, en heel mooi in 'Orton'.

Dat is een toekomstverhaal, waarin een bejaarde vrouw afstand heeft gedaan van haar pacemaker om te sterven. Geweldig gegeven. Ze kiest daarvoor niet de plek waar ze met haar echtgenoot geleefd heeft, maar een dorp nabij het Lake District, toch Noord-Engeland, waar ze een one-day-stand heeft gehad met een jongen uit een dorp verderop.

'It felt like a disaster, being stranded miles out with this spare part. All she was planning was how to get home without having to get a lift from him. Finding a phone box, reversing the charges, getting someone to fetch her. But then he'd turned and put his hand on her leg. Before even kissing her he'd brushed aside her skirt like cobwebs and had begun to stroke her, very softly as if he were stroking a breakable and delicate thing, a baby rabbit. She'd caught her breath. It was the first time someone else doing it had felt right, not clumsy, not uncomfortable. He'd knelt down in front, looking up.
Do you want me to?
Do I want you to what?'

Reserveonderdeel! Spinnenwebben, een konijntje - het klinkt platter in vertaling nu, maar zo teder en ongewoon. Heel mooi. En de combinatie tussen (levens)lust en rustig doodsverlangen versterkt het oorspronkelijke gegeven.

Verhalenbundels verkopen niet, zeker vertaalde niet, en vertaalde literatuur is dus niet per se goedkoop — ik begrijp dat de Nederlandse uitgeverij wacht op Halls volgende roman. Ik raad Sudden Traveller van harte aan, al moet je zelf vertalen, Sarah Hall is het waard!

Daan Stoffelsen is webboekverkoper bij Athenaeum Boekhandel, recensent en hoofdredacteur van De Revisor