Recensie: Een spionageverhaal - maar dan waargebeurd

Ben Macintyre schreef eerder A Spy Among Friends, over de Britse mol Kim Philby. The Spy and the Traitor is in zekere zin het omgekeerde verhaal. Oleg Gordievsky, een man uit een KGB-gezin, gaat de KGB in, maar hij realiseert zich snel: dit kan niet de bedoeling zijn. Een systeem dat de Berlijnse Muur nodig heeft, en later de Praagse Lente, om een superieure maatschappij op te dringen, is niet goed. Hij besluit de boel te verraden. Dat houdt hij anderhalf decennium vol - en zijn spionageverhaal is even waargebeurd als spannend.

N.B. Lees ook Joop Hopster over Colditz, bekijk de nieuwe categoriepagina Geschiedenis en profiteer in oktober 2022 van oeuvrekorting op onder andere The Spy and the Traitor.

Dus Gordievsky hecht aan westerse waarden, en bedenkt dat hij de zaak het beste kan dienen door op te klimmen in de KGB en dán alles door te brieven aan de Britten. Die investering is een race tegen de klok, want áls hij voortijdig gepakt wordt, dan is het voor niets geworden, en het is gekmakend, hij moest tegen iedereen liegen, onder wie zijn vrouw, de dochter van een KGB-generaal. Maar het levert hele mooie anekdotes op. Tijdens zijn tijd in Denemarken wordt bijvoorbeeld in een warenhuis omgeroepen: 'Would Mr Bratsov of KGB Ltd please come to the information desk.' Hilarisch. Na drie zulke incidenten wordt de man naar Moskou teruggehaald.

Het is zo'n spionageverhaal zoals je dat van Le Carré kent: de mensen afschudden die je schaduwen door de metro in en uit te lopen, warenhuis in, achteruitgang uit. Je kon niemand vertrouwen, de gekste vormen van communicatie vervangen gesprekken en ontmoetingen. Maar die dubbelspionage heeft ook een diplomatieke kant: als Andropov overlijdt, zorgt Gordievsky ervoor dat Thatcher zich op de goede manier gedraagt op de begrafenis. Omgekeerd, als Gorbatsjov later naar Engeland komt, is zowel Thatcher als Gorbatsjov zo voorbereid dat de relatie langzaam hersteld kan worden.

Het spectaculairste aan het verhaal is de ontsnapping: nooit eerder was een spion uit de Sovjet-Unie ontsnapt. Gordievsky werd teruggebracht naar Leningrad, de KGB verdacht hem op basis van aanwijzingen van een Amerikaanse mol, Aldrich Ames. Hij was geen dubbelspion uit principe, maar vanwege het geld. Ze verhoorden hem, drogeerden hem. Dat is wel bijzonder: het vermoeden was blijkbaar niet genoeg, ze wilden het 100% zeker weten. Nou lag er al jarenlang een Mi6-plan klaar om hem uit de Sovjet-Unie te krijgen, maar het werd onmogelijk geacht - en toch lukte het. En dat is gewoon een heel lekker verhaal.

Een lekker verhaal, én een waar verhaal. Macintyre heeft niet de Mi6-files gezien, maar wel iedereen geïnterviewd die bij de zaak betrokken was. Het klopt. Ik raad The Spy and the Traitor iedereen aan, ik geef het iedereen cadeau.

Joop Hopster is werkzaam bij Athenaeum Boekhandel als rubrieksbeheerder Geschiedenis en Politiek.