Recensie: Een viool achterna de zeventiende eeuw in

De titel van dit boek suggereert zomer. Een Italiaanse reis belooft wijn, pizza en pittoreske dorpjes waar moeders vanuit het raam hun vloerkleed uitkloppen met de matteklopper. Maar niet voor Philipp Blom. Dit is geen reisverhaal in de klassieke zin. Bloms reis voert ons door zijn eigen leven, en die van een vioolbouwer eind zeventiende eeuw. Langs onderzoekers, wetenschappers en hedendaagse vioolbouwers gaat de reis. Blom weet te boeien door persoonlijke ervaringen te verbinden met historische beschouwingen en een bescheiden deel technisch vernuft.

N.B. Een Italiaanse reis is een van de Zomerboeken van Athenaeum Boekhandel Haarlem. Eerder brachten we een fragment uit Een Italiaanse reis, en uit Wat op het spel staat en De opstand van de natuur, en van Alleen de wolken een fragment en een recensie.

Ruim tien generaties moeten er op de viool gespeeld hebben voordat Blom haar tegenkwam in het Weense atelier waar hij vaker kwam.

‘“O, die,” zei MR tussen neus en lippen, “die is heel interessant. Ze is rond 1700 in Italië gebouwd, maar wel door een Duitser.”’

Blom neemt haar mee naar huis om uit te proberen. Daar begint zijn reis, al weet hij dat op dat moment nog niet.
In drie lijnen vertelt hij zijn persoonlijke verhaal (die van de vioolspelende historicus die de herkomst van zijn instrument wilde leren kennen), het verhaal van het dagelijks leven van de vioolbouwer eind zeventiende, begin achttiende eeuw, en dat van het maakproces van een viool.

Gepassioneerd amateurviolist

Als kind kwam Blom in aanraking met het vioolspelen. Hij droomde ervan om een groot violist te worden, totdat hij het briljante spel van een ander kind hoorde. Dat was zo goed dat Blom de droom opgaf. Hij werd historicus met een grote liefde voor vioolmuziek. Hij bleef spelen, als gepassioneerd amateurviolist. Als hij in 2006 officieel schrijver en woonachtig in Parijs is, doet hij dat op een ‘nogal onbeholpen’ gerestaureerde viool uit den Haag. ‘Maar de klank ervan was weids als die van een zilveren trompet, en ik kende die in alle registers, zoals ik mijn eigen stem kende en ervoer.’

Op een dag gaat een dief er met de viool vandoor. ‘Creditcards lagen onaangeroerd op een tafeltje. Maar de schoorsteenmantel in mijn kamer was leeg. De viool was er niet meer, en kist en strijkstokken ook niet.’ De dief wist kennelijk waar hij naar op zoek was: de viool was veel geld waard.

Na het droevige afscheid van de weggerukte viool waar Blom vanaf zijn zeventiende op speelde, raakte hij jarenlang geen viool meer aan. Het geld dat hem was uitgekeerd door de verzekering ‘aten’ hij en zijn vrouw op, vanwege hun inmiddels belabberde financiële situatie.

Tot hij in Wenen de viool tegenkomt waardoor zijn zoektocht start.

Persoonlijke band

Het schijnt dat als je een instrument speelt, je een persoonlijke band met dat instrument ontwikkelt. Dat gebeurde ook nadat Blom de viool tegenkwam in het Weense atelier van de gevestigde vioolhandelaar en restaurateur MR en er thuis op speelde.

Hij raakte gefascineerd door deze viool die door een Duitser in Italië gemaakt was. Dat blijkt een verklaring te hebben. We worden meegenomen naar Füssen, een dorp in Duitsland dat tegen de Alpen aan ligt. In de zeventiende eeuw woonden daar veel luit- en vioolbouwers. Vanwege de dertigjarige oorlog trokken velen van hen de Alpen over, Noord-Italië in.

Maar Blom zoekt meer details. Hij probeert de stappen te volgen van een gefingeerde bouwer achter zijn instrument, die hij ‘Hanns’ doopt, een veelvoorkomende naam uit het Duitsland van toen.

Houtring

Blom betrekt veel kenners in zijn zoektocht. Hij laat bijvoorbeeld het hout onderzoeken op afkomst. Hij krijgt lang niet altijd een eenduidig antwoord op zijn vragen:

‘Ook in Londen had ik mijn vragen over mijn viool niet definitief en vooral niet bevredigend kunnen beantwoorden. Integendeel: Elke nieuwe expertise leidde tot meer vragen, meer onopgeloste problemen, meer onzekerheid.’ 

Blom schreef er een fijn boek over. Het verhaal loopt lekker, vooral als het over Blom zelf gaat. Hier en daar vind je een essayistische beschouwing. Over de persoonlijke band die een muzikant met zijn instrument opbouwt bijvoorbeeld. En de beschrijvingen van zijn achttiende-eeuws Venetië maken dat ik direct zin krijg om de stad weer eens te bezoeken om er een vioolconcert bij te wonen! Een Italiaanse reis is een veelzijdig boek dat voor zowel muziekliefhebbers als mensen die van geschiedenis houden interessant is.

Coen Vermaas is boekverkoper voor Athenaeum Haarlem.