Recensie: Hoe een samenleving langzaam in een kramp schiet

Klaus Mann neemt je in De vulkaan (vertaald door Ria van Hengel) mee met Martin, een personage dat veel trekken vertoont van de schrijver. Martin vertrekt voor de Tweede Wereldoorlog naar Parijs. Het boek beschrijft het leven van een groep Duitse kunstenaars tijdens het interbellum. Duitsland zelf begint te veranderen: de macht verschuift, het wordt sommige bevolkingsgroepen erg moeilijk gemaakt. Veel kunstenaars besluiten het land uit te gaan. Naar Frankrijk, of de plas over. Een boekverkopersbespreking door Bob Kappen.

N.B. Deze zomer bestaan Singel Uitgevers samen vijfhonderd jaar én zijn ze vijf jaar zelfstandig. Dat vieren ze, en wij vieren mee! Onder andere door onze favorieten uit het fonds, De vulkaan bijvoorbeeld, in het zonnetje te zetten. Eerder publiceerden we voor uit De vulkaan en lieten we Ria van Hengel aan het woord over haar vertaling.

Beklemmende voorziening

De vulkaan is kort voor de Tweede Wereldoorlog uitgegeven bij de exiluitgeverij Querido Verlag. Dat besef maakt de leeservaring bijzonder. Het is alsof Mann aanvoelde waar de macht op uit was. 'We begeven ons op een vulkaan die op uitbarsten staat,' schrijft hij. Hij voorziet iets en drukt dat uit in dit boek.

Mann omschrijft op heel gedetailleerde wijze de veranderingen in het dagelijks leven. Er mag steeds minder. Hij schetst op fenomenale wijze hoe beklemmend het leven in zes jaar tijd wordt. Na het lezen van deze roman ben ik er drie dagen ziek van geweest. Met oog voor precisie omschrijft hij het lijden van de mensen. Op een bepaalde manier wordt de ziel van veel personages er echt uitgetrokken. Langzaam wordt hun leven en land afgepakt.

Vanwege de gedetailleerde omschrijvingen is het makkelijk je daadwerkelijk in te leven. Neem een beroep als boekverkoper. Eerst mag je bepaalde boeken niet langer verkopen. Dan zijn er klanten die je ineens niet meer terugziet.

Duitsland

Mann was zelf een groot liefhebber van zijn land. Alles was Duitsland voor hem, iedere slok drank die hij nam. In de geest van Martin spreekt Mann zijn personages, en daarmee ook de lezer toe:

'Met een huivering van geluk en angst wacht de vader, oefent de Grote Liefhebbende geduld. Maar jullie moeten in het zweet des aanschijns uitvoeren wat jullie is opgedragen: je aardse taak. De plannen en bedoelingen moeten worden vervuld, ook al kost het stromen van bloed en jullie tranen. Wees waakzaam en dapper, dat eist mijn liefde van jullie. Wees energiek, wees realistisch, wees ook goed! Span je in! Vecht! Wees eerzuchtig en hartstochtelijk, koppig, liefhebbend en moedig. Wees rebels. Wees vroom. Blijf hopen! Sta op eigen benen!'

De Grote Liefhebbende kun je lezen als een vertolking van Manns Duitsland. Veel kunstenaars vluchtten in drank en drugs. Lang niet iedereen kon het aan om in de tijd te leven waarin het geliefde thuisland van hun werd afgepakt. Dat Klaus Mann zelf ook zelfmoord pleegde in 1949, geef een extra zware lading aan het boek.

Ondanks of juist omdat ik er drie dagen ziek van ben geweest zou ik het iedereen aanraden. Klaus Mann schreef een prachtig literair tijdsbeeld van hoe een samenleving in een kramp begint te schieten vlak voor de Tweede Wereldoorlog, met alle dramatische gevolgen van dien.

Bob Kappen is romanist en literatuurwetenschapper, en boekverkoper bellettrie bij Athenaeum Boekhandel Spui.