Recensie: In IJsland

IJsland is weliswaar een eiland, dus je zegt op IJsland, maar Laura Broekhuysens Flessenpost uit Reykjavik speelt zich toch echt in IJsland af. Het gaat over wonen en thuis zijn in IJsland. Broekhuysens vorige boek, Winter-IJsland, kon je nog een reisboek noemen. Het ging over reizen naar en verblijven op IJsland. Maar dit nieuwe boek, dat er eigenlijk gewoon een vervolg op is, gaat verder, je leert IJsland niet meer kennen door de ogen van een bezoeker maar door de ogen van een inwoner. Je leert IJsland van binnenuit kennen. Je leert wat het überhaupt betekent een huis, plek of land van binnenuit te kennen - en dat dat maar een kant van het verhaal is.

N.B. Vanmiddag, dinsdag 23 juli, vindt om 17.00 bij Athenaeum Boekhandel & Nieuwscentrum de presentatie van Flessenpost uit Reykjavik plaats, je bent van harte welkom! Lees verder ook het fragment uit Flessenpost uit Reykjavik dat we eerder publiceerden, en Godeke Donners bespreking van Winter-IJsland.

Een paar jaar geleden emigreerde Laura Broekhuysen met haar IJslandse man naar zijn geboorteland. Ze kochten er een huis aan een eenzame baai, met vier hectaren onontgonnen grond. In Winter-IJsland deed ze verslag van het eerste jaar in het verlaten fjord. Dit boek, Flessenpost uit Reykjavik, gaat dus nog meer dan het vorige boek over migratie, en zou door iedereen die daarin geïnteresseerd is - en wie is dat tegenwoordig niet? - gelezen moeten worden. Van buitenaf lijkt een verhuizing naar IJsland misschien niet eens zo spectaculair: je blijft toch gewoon in de 'boreale wereld'? Maar eenmaal binnen blijkt IJsland toch echt een andere wereld en vraag je je warempel af of er wel zoiets bestaat als een 'boreale wereld'.

Rubato

Van Winter-IJsland was ik nogal onder de indruk, omdat het zo muzikaal geschreven is. Ook in dit boek schrijft Broekhuysen met rubato, of in tempo rubato. Dat wil zeggen, ze schrijft in een heel vrij tempo met versnellingen en vertragingen (letterlijk betekent tempo rubato geroofde tijd: je rooft als uitvoerder van een muziekstuk tijd door soms net iets meer tijd te nemen dan de bedoeling is, of soms iets tijd over te houden). Soms neemt ze in een halve zin grote sprongen, soms zet ze in enkele zinnen kleine, precieze stapjes. Soms gehaast en soms uitgebreid de tijd nemend. In een halve zin, met ruime streken van een brede kwast en dunne, waterige verf, schetst Broekhuysen de achtergrond, die des te grootser lijkt omdat ze er vervolgens heel precies en gedetailleerd, met een penseeltje en inkt, een huisje in schetst. Hierdoor krijg je een indruk van de weidsheid van IJsland, de verlatenheid en tegelijk van de geborgenheid die een huis in een fjord je daarin biedt. Van de onherbergzaamheid én van de 'bergzaamheid' - vreemd eigenlijk dat dat geen woord is.

Aan dat tempo rubato kleeft, zoals aan alle vrijheid, wel een groot gevaar: voor je het weet neem je te veel tijd en klinkt de muziek sentimenteel. Dan speel je de muziek als het ware met een snik en wordt het een smartlap. Vrijheid vraagt om zelfbeheersing, en precies daarin is Broekhuysen een meester, nergens wordt het sentimenteel (geen vibrato) en ze schrijft kernachtig beknopt.

Binnen en buiten

Vreemd eigenlijk dat ik wel onthouden had dat Winter-IJsland zo muzikaal was, maar niet dat dat nogal logisch was: Broekhuysen is violist. Dat komt ook in dit nieuwe boek weer aan de orde. Ze gaat lesgeven in Reykjavik. Daarin zit misschien wel het grootste verschil met het vorige boek: dat ging over het land IJsland, terwijl Flessenpost uit Reykjavik vooral over het verschil tussen het land IJsland en de stad Reykjavik gaat. Het huis in het fjord heeft Broekhuysen nog steeds, maar daarnaast heeft de familie inmiddels ook een studio in Reykjavik. 'Door het huis te betreden, niet als bezoeker maar als bewoner, word ik onderdeel van de mensen, word ik stadgenoot, huisgenoot, lid van de bevolking,' schrijft Broekhuysen.

Anders dan op het land is er in Reykjavik sprake van verkeer en wordt Broekhuysen verkeersdeelnemer - ze verkeert met de IJslanders. Het doet haar denken aan een stelling in de meetkundeles vroeger op school: 'Of je je binnen of buiten een cirkel bevindt is een kwestie van perspectief - op de cirkelrand zelf kun je niet spreken van standpunt.' Het verschil tussen binnen en buiten is absoluut, er is geen middenweg. Dat is verwarrend voor een migrant. 'Dat is de contradictie die hoort bij immigrant zijn: de druk op integratie enerzijds en de geslotenheid van de samenleving anderzijds.'

'Je huis vanbinnen kennen is iets anders dan vanbuiten,' is een sleutelzin in het boek. In Flessenpost uit Reykjavik lees je hoe Broekhuysen beide soorten kennis in IJsland en in Reykjavik opdoet en dat ze beide standpunten steeds beter leert afwisselen: soms is ze buitenstaander, soms insider. Soms is ze 'een IJslander', soms is ze zichzelf, Laura Broekhuysen. Die eerste rol gaat haar steeds beter af, maar belangrijk nog is beide rollen af te wisselen. Daar gaat het uiteindelijk om: hinkend op twee gedachten vooruitkomen.

Pieter Hoexum is filosoof, publicist (voor o.a. Trouw) en huisman. Hij was boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel. In 2014 verscheen zijn boek Kleine filosofie van het rijtjeshuis [fragment] en onlangs kwam zijn Thuis. Filosofische verkenningen van het alledaagse uit [fragment]. Hij heeft ook een website: Pieterhoexum.wordpress.com.