Recensie: Onze angstaanjagende toekomst

In de zomer van 2017 publiceerde New York Magazine een longread van David Wallace-Wells onder de titel 'The Uninhabitable Earth'. Het artikel ging viraal, werd tot een voorpublicatie uit Fire and Fury het best gelezen artikel in de geschiedenis van het tijdschrift en zorgde voor heftige reacties onder de lezers door het angstaanjagende relaas van Wallace-Wells over ons klimaat. Wallace-Wells breidde zijn artikel uit tot een indrukwekkend boek. Een dag ademhalen staat gelijk aan het roken van twee pakjes sigaretten, de sterfte door extreme hitte, nieuwe rampcategorieën en klimaatoorlogen: in De onbewoonbare aarde laat Wallace-Wells zien waar we in de toekomst mee te maken krijgen, maar ook welke gevolgen we nu al van de klimaatchaos ondervinden. De eerste zin van De onbewoonbare aarde is meteen de droevige maar belangrijke boodschap die Wallace-Wells probeert over te brengen: 'Het is erger dan je denkt, veel erger.'

Wat klimaatverandering betekent

Wallace-Wells heeft duidelijk waanzinnig veel onderzoek voor zijn boek gedaan. Hij bouwt zijn verhaal op aan de hand van een zeer uitgebreide analyse van wetenschappelijke literatuur, een grote verzameling nieuwsartikelen en diepte-interviews met klimaatwetenschappers. Maar De onbewoonbare aarde is geen overzicht van het onderzoek naar klimaatverandering. Omdat Wallace-Wells merkte dat mensen slecht kunnen bevatten welke beproevingen ons te wachten staan, probeert hij ons te tonen wat klimaatverandering betekent voor de aarde en ons leven. Door de veelheid aan en vluchtigheid van nieuwsberichten wordt ons begrip van hoeveel er al verslechterd is door klimaatverandering beperkt, waardoor we natuurrampen afdoen als aberraties, we normaliseren dat wat niet genormaliseerd mag worden.

Door de focus van Wallace-Wells op specifieke voorbeelden van klimaatverandering en de gevolgen daarvan - de specifieke risico's van hitte, overstromingen, honger en conflict - toont hij ons de gruwelijke realiteit. Hij wijst ons op het patroon van klimaatgebeurtenissen dat de mens onvoldoende waarneemt. Maar nog erger dan het gebrek aan bewustwording van mensen over de klimaattoestand is voor Wallace-Wells de inertie van mensen die wél weten hoe we ervoor staan, en de overheden die niet in actie komen.

Optimisme

Wallace-Wells is geen pessimist. Integendeel, hij denkt dat we de neergang kunnen stoppen. Dit geloof in verandering wordt aangewakkerd door zijn pasgeboren dochter. Hoewel zij zal opgroeien op een planeet die steeds vaker in brand staat, zal wonen op land dat meer dan ooit zal overstromen, en met lede ogen moet aanzien hoe de conflicten door schaarste zullen toenemen, kan zij ook onderdeel zijn van 'het grootste verhaal dat ooit is verteld' én misschien wel goed afloopt. Bij de geboorte van ieder kind begint er opnieuw een klok te lopen en zullen we moeten redden wat er te redden valt, voordat de tijd op is.

Maar wat moeten we dan doen? Wallace-Wells komt niet met grootse oplossingen. Volgens hem kunnen we verhalen vertellen die maken dat mensen zich realiseren in welke staat de wereld zich bevindt, die vragen oproepen over de houdbaarheid van ons vooruitgangsideaal, en aan het denken zetten over wat ons als consument te doen staat. Wallace-Wells stelt in ieder geval dat klimaatverandering niet opgelost zal worden door verandering van individueel gedrag, de vraag of we wel of geen hamburger eten is alleen maar afleiding van waar het écht om gaat: politieke actie.

De aarde is ieders pakkie-an

De vraag is of Wallace-Wells onze individuele verantwoordelijkheid niet te makkelijk terzijde schuift. Ja, overheden kunnen als enige de échte klimaatmaatregelen doorvoeren, in de zin dat zij ze systematisch kunnen implementeren, maar het is niet zo dat het individu helemaal geen verantwoordelijkheid heeft. Het groeiende aantal intercontinentale vliegreizen, verdommen om minder vlees te eten en het nimbyisme als er oplossingen worden aangedragen, beter gezegd de u-vraagt-en-wij-draaien-mentaliteit van de westerse wereld, houdt de status quo in stand. Daarbij realiseert Wallace-Wells ook niet hoe immens de communicatieve kracht van individuele gedragsveranderingen is. Door bijvoorbeeld mee te lopen in de klimaatmars beïnvloeden wij onze vrienden en familie, zodat er uiteindelijk genoeg draagvlak in de samenleving ontstaat om politieke verandering te veroorzaken.

Ook toont Wallace-Wells de gebruikelijke menselijke hubris jegens de natuur. Dat de aarde ten onder gaat door de mens interesseert hem alleen omdat het een negatieve invloed heeft op de mens. Zijn inzet aan het eind van Richard Powers concept 'soorteenzaamheid', de misvatting van de mens dat de mensheid een uitzonderlijke positie heeft en dat het daarom het belangrijkst is om de behoeften van de mens te bevredigen, komt wat mij betreft niet genoeg terug in de rest van het boek. Wallace-Wells gaat voorbij aan het feit dat de mens slechts een van de vele diersoorten is die onderdeel zijn van het aardse biosysteem. Door het klimaatprobleem te reduceren tot de mens trekt hij een te kleine circle of empathy.

Het nodige alarmisme

Ondanks deze tekortkomingen is De onbewoonbare aarde een van de belangrijkste boeken van dit moment. Wallace-Wells slaagt erin de lezer de gruwelijke gevolgen van klimaatverandering te tonen. Misschien had hij wat meer aandacht kunnen besteden aan de wirwar van statistieken en zijn schrijfstijl, het leest een beetje gehaast. Maar die haast komt ook voort uit de noodzaak die Wallace-Wells voelt, de noodzaak om te vertellen dat als we de klimaatproblemen niet gauw anders aan gaan pakken, binnenkort ieder aspect van ons leven onherroepelijk zal veranderen.

Emiel Bottenheft is stagiair webredactie bij Athenaeum en volgt een master filosofie aan de Universiteit van Amsterdam.