Recensie: Taalkracht overwint plot in zoektocht naar het ouderschap

Niemand kan je voorbereiden op de veranderingen die een baby in je leven teweeg brengt. Hoe je verantwoordelijkheden en mogelijkheden opeens kantelen. Voorgoed. Als je vader of moeder wordt, verandert er iets fundamenteels: je blijft dezelfde en je relatie ook, en tegelijk verandert alles en moet je jezelf en je relatie opnieuw uitvinden. Telkens opnieuw, want kinderen groeien. Hoe ingewikkeld is het dan wanneer je niet de biologische moeder bent, maar je vriendin dat wel is. En dat jij de tweede mama bent, alleen maar door een handtekening. Dat voelt onnatuurlijk en ongemakkelijk. En precies daarover gaat de roman Nachtouders van Saskia de Coster.

N.B. Eerder publiceerden we voor uit Nachtouders. En we bespraken wij Wij en ik. Lees de recensie op Athenaeum.nl.

Moederschap als gevangenis

De moeders zijn de Belgische dertigers Juli en Saskia. Samen met hun eenjarige zoontje Saul vertrekken ze naar Canada, met als doel Alaska te ontdekken. Het idee is nog wat beleefdheidsbezoekjes af te leggen voor ze bij hun doel uitkomen. In Vancouver woont immers de biologische vader van Saul, de soulmate van Saskia, Karl. Toevallig ook homo. Hij heeft zich liefdevol teruggetrokken na het doneren van het zaad en heeft zijn zoontje nog niet gezien. Dat gaat nu gebeuren. En hij heeft gevraagd of het stel op doorreis zijn moeder, ofwel Sauls oma, wil bezoeken. Zij woont op een hippie-eilandje voor de Canadese kust. Karl groeide daar op en in zeker opzicht liggen Sauls wortels daar.

Al voordat ze gaan voelt Saskia, die schrijfster is, zich ongemakkelijk in haar rol: ‘In mijn hoofd schuurt een doodvermoeide egel tegen de wanden.’ Ze is bang, zoekt uitvluchten om het moederschap niet te aanvaarden, ze wilde het eigenlijk al nooit, het was Juli’s wens. En sowieso, waarom is de vrouw eigenlijk gereduceerd tot een Bijbelse fruitboom die vrucht moet dragen, waarom ook zelfverkozen een onbetaalde dienstmeid worden? Ze mist naar haar idee ieder moederinstinct, het moederschap is gevangenschap en het zal haar schrijverschap aantasten. Als ultieme vlucht houdt ze er heel cliché een minnares op na, die ze nog probeert te appen als ze op het vliegtuig stapt, maar de verbinding wil daarna niet meer tot stand komen.

Verwijdering en verwarring

Eenmaal op het wifi-loze eiland groeien Juli en Saskia uit elkaar. Saskia denkt in cirkels, goedgemutst en geregeld hilarisch, dat wel, maar langzaamaan groeit haar wantrouwen. Saskia verdenkt Juli zelfs van verliefdheid op een andere vrouw.

Omdat Saskia onze enige verteller is, krijgen we een vertekend beeld van de mensen op het eiland, hoe verwoed Saskia ook probeert om de waarheid te analyseren. Het dichtste bij die waarheid komt ze in de opgetekende nachtelijke gesprekjes tussen haar en Juli, wanneer het donker is en ze in bed liggen. Het zijn vaak irritaties, pinnigheden, verwijderingen als verdediging voor eigen breekbaarheid. Omdat ze maar niet in Alaska komen en week na week blijven hangen op het hippie–eiland, terwijl ze allang hadden willen doorreizen. Omdat Saskia onzeker is, radeloos onzeker.

De apotheose komt wanneer wordt opgebiecht welke loden last Karl met zich meedraagt. Saskia valt dan opeens samen met haar rol. Ze durft het aan, moeder zijn. En een minnares is ook overbodig. Zo bezien is het bezoek aan het eiland een loutering, een meditatie in zelfvertrouwen. Grow up, 007.

Plot ondergeschikt aan driekaraat diamanten

De plot van deze roman heeft dan ook – eerlijk gezegd – weinig om het lijf, al is een eiland natuurlijk metaforisch voor de afzondering waarin je belandt met een klein kind. De Coster moet het van iets anders hebben: het uitdiepen van de twijfels over het ouderschap (die in ons allen zitten), maar bovenal: de beeldschone en vlijmscherpe taal waarin ze dit doet. De Coster is een dichter in schaapskleren. Veel van haar zinnen zijn zuivere 3-karaat diamanten, even uniek als glinsterend. ‘De koelkast rilt, er trekt iets door haar kille gewrichten,’ bijvoorbeeld, en: ‘Het meisje met kroeshaar als een enorme zwerm wespen om haar hoofdje,’ en: ‘Billen als reuzenbroden, gebarsten in de oven van de tijd.’

Waar de emoties van de hoofdpersoon alle kanten uit schieten, blijven de zinnen kaarsrecht koersen op hoogstaande literatuur, op ultieme beheersing. Zodat er soms wijze woorden in staan als: ‘Dit vind ik de meest hoogstaande taak van de verbintenis tussen twee mensen: dat elk de eenzaamheid van de ander beschermt.’ Hoofdpersoon Saskia klampt zich aan de woorden vast, als aan boeien in de kolkende zee.

Maar weinig auteurs interesseren zich oprecht voor die zee aan emoties. Marie Darrieusecq was een van De Costers voorgangers met Le bébé, net als Anne Enright met Making Baby’s en een klein beetje ook Rebecca Walker met Baby Love. De Coster schrijft even warm en vrolijk als deze schrijfsters. Maar als het om de beheersing van de taal gaat, leggen de voorgangers het alle drie volledig af tegen De Coster.

Fleur Speet is literair recensent.