Recensie: Amsterdamse voordeuren in actie

Wat een heerlijk boek met fijne foto’s van stadsfotograaf Thomas Schlijper en wat een verrukkelijk onderwerp: Voordeuren van Amsterdam. Maar, om maar meteen met de deur in huis te vallen: wat jammer dat de misschien wel mooiste voordeuren van Amsterdam ontbreken: de sierlijke, elegante voordeur van de Athenaeum Boekhandel op het Spui, die als een bloem voor je opengaan. Maar goed, je moet niet meteen zeuren over wat er niet instaat, maar juist genieten van wat er wel in staat.

Koffietafelboekdeuren

Het boek doet namelijk keurig wat de titel en omslag al belooft: het staat boordevol foto’s van Amsterdamse voordeuren. Natuurlijk veel pittoreske voordeuren van de huizen in de grachtengordel, of in elk geval het Amsterdam van binnen de ringweg, maar ook een paar van daarbuiten. Ik wist niet eens dat er een Gerrie Knetemannlaan in Amsterdam (of waar dan ook in Nederland trouwens) is. Overigens staat tussen de foto’s staan ook columnachtige bespiegelingen over enkele Amsterdamse voordeuren door onder anderen Thomas van Aalten, Annegreet van Bergen, Daan Borrel, Ronald Giphart en Kluun. Sommige daarvan voegen voor mij weliswaar iets toe, maar dan nog vallen ze in het niet vergeleken met de oudere, maar bepaald niet verouderde, beschouwing die ook in het boek is opgenomen, namelijk van architectuurhistoricus Henk Zantkuijl (1925-2012).

Zo’n stuk van Zantkuijl, en meer nog het oog van de fotograaf voor het alledaagse leven rondom de voordeur, tilt het boek net even uit boven het niveau van een koffietafelboek. Zoals op alle belangwekkende foto’s, is er op veel foto’s in dit boek veel interessante ‘bijvangst’ te vinden. Op elke foto staat namelijk weliswaar een Amsterdamse voordeur, maar ook meer dan dat. Er staan ook voorbijgangers op, en bewoners die net naar binnen of naar buiten gaan, of hun huisdieren; en stoepen, portieken en portalen, hekjes, briefjes op deuren, enzovoorts, enzovoorts.

Op de meeste foto’s zijn de deuren gesloten en zie je alleen de buitenkant. Dat klopt ook wel, de meeste tijd zijn voordeuren gesloten en de meeste voordeuren zie je dan ook alleen maar van de buitenkant. Daarvoor is de voordeur ook bedoeld: om het huis aanzien te geven. Maar een voordeur heeft meer aspecten.

Verbindende wezens

Zantkuijl onderscheidt in zijn beschouwing over voordeuren drie aspecten van de voordeur: (1) de vormgeving en (2) constructie van de deur en (3) de draaiconstructie. Aangezien het hier om voordeuren gaat, springt dat eerste aspect, de vormgeving, als eerste in het oog. Dat is ook de bedoeling bij de voordeur: de voordeur geeft aan waar je naar binnen gaat. Het geeft vooral ook de status van de woning aan.

De constructie laat ik hier even buiten beschouwing, ook omdat die in het boek niet echt aan de orde komt. Die constructie kun je immers vooral goed aan de binnenkant van de voordeur zien, en die blijft meestal verborgen voor voorbijgangers. Trouwens, van de meeste moderne deuren is niets te zien van een constructie. Het derde aspect, dat van de draaiconstructie, is denk ik het interessantste van de voordeur. Dat is waar het allemaal om draait… Om maar even een open deur in te trappen.

Door al de status en door de stevigheid van de constructie zou je bijna vergeten hoe gevoelig en kwetsbaar de voordeur is. Zantkuijl merkt zeer terecht op dat de deuren en ramen de enige plekken van het huis zijn waar ‘de relatie tussen binnen en buiten mogelijk is’. En hij merkt daarbij op: ‘Geen wonder dus dat juist in de vormgeving van deze essentieel kwetsbare punten de menselijke emotie een grote rol gaat spelen.’

Over de complexiteit van de deur schreef Georg Simmel al eerder een mooi essay. In ‘Brug en deur’ schrijft hij over de mens als ‘het verbindende wezen dat steeds moet scheiden en dat zonder te scheiden niet kan verbinden’. Dat doen we zowel met bruggen – die in Amsterdam trouwens ook in overvloed te vinden zijn – als met deuren. De deur krijgt volgens Simmel zijn waarde en betekenis pas door datgene ‘wat de beweeglijkheid van de deur kenmerkt: de mogelijkheid namelijk om op ieder willekeurig moment uit deze begrenzing in de vrijheid te treden’.

De foto’s waarop de deur openstaat, al is het maar op een kiertje, zijn daarom denk ik de interessantste: daar zie je als het ware de deur in actie.

Pieter Hoexum is filosoof, publicist (voor o.a. Trouw) en huisman. Hij was boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel. In 2014 verscheen zijn boek Kleine filosofie van het rijtjeshuis [fragment] en onlangs kwam zijn Thuis. Filosofische verkenningen van het alledaagse uit [fragment]. Hij heeft ook een website: Pieterhoexum.wordpress.com.