Recensie: Drie generaties worstelen met het boerenbedrijf

Ik ben begonnen in English Pastoral omdat ik James Rebanks’ vorige boek, Het herdersleven, ook al zo mooi vond. Daarin schreef hij over de boerderij die hij erfde en vooral over de bijzondere schaapskudde die hij in leven moest houden, wat misschien romantisch lijkt maar gigantisch veel werk blijkt te zijn. Eigenlijk is English Pastoral -  Pastorale, de vertaling van Catalien van Paassen, verschijnt in oktober ­- een soort uitbreiding daarvan, die meer gaat over het boerenleven in het algemeen en hoe dat veranderd is vanaf de Tweede Wereldoorlog. Schaalvergroting, prijsverlagingen – uit dit boek blijkt hoe moeilijk het was en is voor de boeren om het bedrijf gaande te houden op een manier die voor hun prettig is én geld oplevert.

Wat Rebanks betoogt is dat de boeren steeds de zwarte piet krijgen toebedeeld; zij zouden het milieu en dierenwelzijn niet in het oog hebben. Terwijl ze, laat Rebanks zien, daar juist wel mee bezig zijn. Maar er moest in de jaren vijftig meer voedsel worden geproduceerd, en dus waren de boeren gedwongen de productie te verhogen, met uitputting van land en milieu tot gevolg. Maar dat was nooit hun bedoeling, laat Rebanks mooi zien aan de hand van de generaties die hij beschrijft.

Rebanks’ opa was echt van de oude stempel, deed alles zoals hij het als jongen geleerd had. Rebanks’ vader had een eigen, aparte boerderij en hij probeerde de overgang te maken naar het nieuwe boeren. Alles moest groter, hij probeerde machines uit en gebruikte kunstmest en pesticiden om zijn productie te verhogen. Maar hij twijfelde bij al die vernieuwingen steeds of dit wel de goede keus was.

Het keerpunt in het boek komt wanneer er een onderzoek wordt gedaan naar de kwaliteit van allerlei stukken grond in en om het dorp. Daaruit blijkt dat de boer die niets veranderd heeft en altijd nog heeft gewerkt zoals de opa van Rebanks veruit de schoonste en vruchtbaarste grond bezit. Op dat moment bedenkt Rebanks dat sommige vernieuwingen goed zijn, maar dat de oude kennis van het land en de gewassen ook op waarde geschat moet worden. ‘Meer, meer, meer’ is niet het juiste adagium, concludeert hij. We moeten tevreden zijn met wat de grond redelijkerwijs opbrengt.

Rebanks schrijft dit alles heel persoonlijk en inlevend op; over de worstelingen van zijn ouders en grootouders, en ook over zijn eigen kinderen, die al interesse tonen voor het boerenbedrijf. Hij beschrijft poëtisch het boerenleven, maar ook helder de moeilijke keuzes waar boeren voor komen te staan.

Elly Ooms is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel.